CCF20090704040

82 Część I

rozdziału Od czego należy zacząć w nauce. Hegel podjął więc tę problematykę, jaką zastał, i miał świadomość konieczności jej kontynuacji i rozwiązania. Był filozofem tradycyjnym, lecz tradycja filozoficzna doczekała się w jego dziele swego apogeum. Heidegger niezmiernie Hegla cenił, niemniej jego własne pytanie jest inne, dotyczy ono tego, co zostało zapomniane i co powinno być odkryte! Istotne dla myśli jest pytanie nie o bycie, jak to sam sformułował w Sein und Zeit, lecz o różnicę dzielącą bycie i byt. Trzeba pytać o różnicę jako taką i o zapomnienie o różnicy (Vergessenheit der Differenz)¹.

Różnica ontologiczna jest koronnym motywem filozofii Heideggera, rozważanym niemal we wszystkich pracach. W tym artykule, jej specjalnie poświęconym, pojawiają się jednak pewne nowe sformułowania. Fakt różnicy Heideggerowi już nie wystarcza, chce ją przemyśleć na nowo. Podejmując zaś to zadanie stwierdza wpierw, że różnica pojawia się zawsze z Tego-Samego, a w Tym-Samym jest rozcięcie, Unterschied², które utrzymuje bycie i byt w ich zwischen, a więc w jednoczesnym rozłączeniu i łączeniu się, w tym aus i w tym zu³. Rozcięcie zaś musi wynikać z czegoś bardziej podstawowego, co się odsłania, gdy myśl się zwraca ku samej istocie różnicy. Jest nim Austrag, pojęcie nie nazbyt jasne, które Baran w swej książce o Heideggerze przetłumaczył przez „wyróżnię”, a które bliższe jest raczej takim słowom, jak rozstrzygnięcie, regulowanie, zgodnie z kontekstem ⁴. Francuzi używają tu terminu conciliation. Austrag jest u źródeł rozdzielenia bycia i bytu, ale sprawia, że w tym rozdzieleniu tkwi możliwość ich wzajemnego się do siebie odniesienia i zgodności. Austrag różni i jednoczy, a w jednoczeniu odsłania coś z prawdy bycia. To Austrag jest u początków metafizyki i rządzi jej przemianami, choć samo pozostaje ukryte. Funkcją Austrag, dodaje Heidegger, nie jest odsłanianie bycia w jego uniwersalności, lecz w szczególnych formach rozumienia, które wyciskają piętno na danych epokach i na samym Dąsem, w takich formach, jak np. fysis, logos, Jedno, idea, substancja, wola itp. Jednym słowem, Austrag okazuje się fenomenem regulującym sposoby odsłaniania się bycia.

Wszystkie te formy, aczkolwiek historyczne, nie znaczą bynajmniej etapów dialektycznego rozwoju według Heglowskiego schematu. Przeciwnie, jako pewien sposób wyjścia ku sobie bycia i bytu, ich spotkań i zgodności, czyli jako rezultat Austrag, są wyrazem zapomnienia o byciu. Narzuca się jednak pytanie, czy te formy coś łączy, i pytanie to zadaje sam Heidegger. Być może, pisze, w całym tym rozproszeniu bycia od początków aż do kresu odsłania się nam to, co w nim ogólne. Rzecz tylko w tym, jak tę ogólność uchwycić, nie jest ona bowiem jakimś uniwersale obecnym w rozmaitych postaciach, ani prawem historycznego procesu⁵.

By odpowiedzieć na to pytanie, Heidegger ucieka się do przykładu, który jest według niego najbardziej charakterystyczny dla Austrag, czyli owej możliwej zgodności. Chodzi mu o ten moment historii, w którym bycie zostało pojęte jako logos. Logos według swego źródłowego znaczenia -co wykazywał Heidegger także w innych pracach, a przede wszystkim w Einfuhrung in die Metaphysik - jest tym, co jednoczy, tworząc podstawę każdego istnienia, a również rację. Gdy bycie rozumiane jest jako podstawa, byt staje się tym, co zostało ustanowione⁶. Ustanowienie odsyła natychmiast do pojęcia ostatecznego źródła, do podstawy będącej już causa sui, a tę podnosi się do godności Bytu Najwyższego. Oto jak na mocy Austrag Bóg wkracza do filozofii, a człowiek staje się bytem stworzonym. Rozumiał to Hegel, pisząc w Logice, że Bóg ma prawo, by od Niego zacząć budowanie wiedzy ^1S. Metafizyka, konkluduje Heidegger, staje się onto-teologią, która zgłębia rację bytu jako całości, choć do jej Boga, pojętego jako arche, causa sui, nie można się modlić. „Przed causa sui człowiek nie czuje strachu, by zgiąć kolana, nie może grać ani śpiewać, ani

1

   Identitat und Differenz, s. 40.

2

   Tłumaczę za Baranem, Saga Heideggera, Kraków 1988, s, 149.

3

   M. Heidegger, Identitat und Differenz, s. 57. Por. też pojęcie Unterschied z Unterwegs zur Sprache.

4

   Por. wyżej cytowaną książkę Barana, s. 46.

5

   M. Heidegger, Identitat md Differenz, s. 60. Charakterystyczne, że w Beitrage zur Philosophie (Frankfurt am Main 1989, poi. Przyczynki do filozofii (Z wydarzenia), przel. B. Baran i J. Mizera, Kraków 1996) Heidegger ostro krytykuje pojmowanie bycia jako bytości, a więc czegoś ogólnego.

6

   „Weil Sein ais Grund erscheint ist das Seiende das Gegriindete”, tamże, s. 63.

¹³ G. Hegel. Nauka logiki, op. cit., t. 1, s. 87.