CCF20090811084

174 Ser en Kierkegaard, Modlitwy. Nowa interpretacja jego życia i myśli

cg należy do tego, co skończone, o którym Kierkegaard prawdopodobnie myślał, gdy pisał Bojaźń i drżenie lub gdy zaczął pisać niewiełką pracę zatytułowaną Powtórzenie. Otóż powtórzenie ma wiele wspólnego z ludzką jaźnią. Otrzymujemy z powrotem siebie, własną jaźń, nie w idealnym stanie, lecz w taki sposób, abyśmy w dwójnasób odczuli jej znaczenie⁴⁸.

Jaźń bowiem, której niewinność została zszargana i która z powrotem odnowiła swój związek z Bogiem na wyboistej drodze prowadzącej do wiary, jest tą samą jaźnią, chociaż prawdą jest także i to, że jest to nowa jaźń, nieskończenie bogatsza. Jest to nowe istnienie - w Chrystusie. Więcej można by napisać na temat znaczenia pojęcia powtórzenia oraz doświadczenia, do którego się ono odnosi w przemyśleniach sformułowanych przez Kierkegaarda, lecz prawdopodobnie bardziej efektywna będzie tu sugestia, że jego interpretację stawania się chrześcijaninem można podciągnąć pod tę kategorię. Sam Kierkegaard napomyka o tym, gdy pisał jako Constantin Constantius: „Powtórzenie jest interesem metafizyki, a jednocześnie «interesem», który osadza metafizykę na mieliźnie, jeżeli zainteresuje się powtórzeniem. Powtórzenie jest bowiem zawołaniem każdej kwestii etycznej; powtórzenie jest conditio sine qua non kwestii dogmatycznej”. I dalej: „(...) powtórzenie odpowiada w pewnym sensie temu, co Grecy nazwali wspomnieniem. Uczyli oni, że wiedza jest wspomnieniem, nowa filozofia zaś twierdzi, że całe życie to powtórzenie” ^4?.

Na temat tego pojęcia wypowiedział się Lowrie, pisząc: „Żaden z terminów kierkegaardowskiego słownictwa nie ma większego znaczenia niż ten” ⁵⁰.

6. DUCHOWOŚĆ I PASJA - KU NIESKOŃCZONEJ SUBIEKTYWNOŚCI

Indywidualna egzystencja nie jest tylko reduplikacją i powtórzeniem; można ją także scharakteryzować jako duchowość, ruch w kierunku tego, co wewnętrzne i ku spotęgowaniu pasji. Obydwa te dążenia są sposobami na wzrost subiektywności. Lub też eskalację kategorii wiecznego szczęścia dla pojedynczego człowieka: „Wieczne szczęście tkwi w ustępującym samo-przeświadczeniu w tej kwestii, osiągniętym przez niego z największym trudem”⁵¹. Innymi słowy, chrześcijaństwo zakłada, że możliwość zbliżenia się do wiecznego szczęścia tkwi w subiektywności jednostki. Chrześcijaństwo nie zakłada jednak, że jednostka jest natychmiast goto-

^+s Repeńńon, s. 144. Wyd. poi.: Powtórzenie. Przedmowy, Warszawa 2000, s. 129.

⁴⁹    Tamże, ss. 3, 33. Wyd. poi.: Powtórzenie, ss. 39, 16, (214).

⁵⁰    W. Lowrie, Kierkegaard, London 1938, s, 630,

⁵¹    Postscript, s. 53.