CCF20110215000

Jolanta Nocoń Uniwersytet Opolski

Strategie nabywania przez ucznia wiedzy o języku (na przykładzie zadań podręcznikowych)

Po 1998 roku mamy w polskiej zreformowanej szkole do czynienia w pewnym sensie z kryzysem tego działu kształcenia polonistycznego, który zwykło się określać nauką o języku, a potocznie (choć niesłusznie) gramatyką szkolną. Świadczyć o tym mogą zarówno m.in. zapisy w koncepcji kształcenia ogólnego w podstawach programowych języka polskiego¹ dla wszystkich etapów edukacji (znaczne ograniczenie treści kształcenia z tego zakresu w porównaniu ze stanem sprzed 1998 roku), jak i, czy też przede wszystkim, niesprawdzanie wiedzy o języku (lub sprawdzanie w szczątkowej postaci) podczas sprawdzianu po szkole podstawowej, w części humanistycznej egzaminu gimnazjalnego i w trakcie egzaminu maturalnego z języka polskiego.

Dowartościowanie w podstawie programowej i standardach egzaminacyjnych nadawczo-odbiorczych umiejętności językowych, w tym szczególnie komunikacyjnych, tekstotwórczych i czytelniczych, zepchnęło na dalszy plan kategorię wiadomości o języku. Dewaluacja dotknęła przede wszystkim wiedzy typu scjentystycznego (naukowej, językoznawczej) jako nieadekwatnej w stosunku do potrzeb szkoły i możliwości podmiotu-ucznia (szczególnie na niższych etapach edukacji, a tam głównie była/jest uczona gramatyka). W konsekwencji uczenie (się) o języku postrzegane jest dzisiaj przez wielu nauczycieli i uczniów jako zadanie drugorzędne, mniej ważne, któremu nie trzeba poświęcać zbyt dużo czasu i uwagi.

Wyjątkowo trafnej analizy przyczyn zaistniałej sytuacji dokonał Józef Porayski-Pomsta. Jego zdaniem język polski jest traktowany w dokumentach programowych przede wszystkim instrumentalnie jako narzędzie działania i poznania, a nie jako wartość, która służy utrzymaniu wspólnoty etnicznej, historycznej i kulturowej; ponadto w standardach egzaminacyjnych milcząco przyjmuje się, że wiedza o języku ma charakter operatywny, tzn. stanowi podstawę sprawdzanych umiejętności i tym samym ujawnia się w użyciu języka, stąd też nie ma

1

1

Zarówno w tej z 1998 r., jak i w nowej z 2008 r.