CCF20120104017

224

225

2/Tzw. operatory składniowe mają innąfunl łączenia składników prostych (pojedynczych wyrazów noznacznych) w większe konstrukcje (składniki złożone). Op ratory składniowe to przede wszystkim spójniki różnepc rodzaju: i, oraz, albo, lecz, To także zaimki i partyku-które pełnią funkcję spójników, sygnalizując równoczesne rodzaj związku semantyczno-syntaktycznego między żeniami: żeby, ponieważ, albowiem, który, wtedy... tam.....gdzie, jeśli...to, czy, czyżby, gdyby itp.

Funkcja operatorowa wyrazów gramatycznycr widoczna jest szczególnie wyraźnie wówczas, gdy za icr pomocą utworzymy konstrukcję szeregową z tych samycr składników (zgrozaL rozpacz: zgroza lub rozpacz) - ktć'r jako całość mają różne znaczenia. Spójrzmy, jakie zdanie złożone można utworzyć z dwu zdań pojedynczych - jakr

składników: (1) Zostałem w domu. (2) Przeczytałem tę książkę.

Łącząc zdania (1) i (2) za pomocą różnych operatorów składniowych uzyskamy takie - różne - zdania złożone:

(3)    Zostałem w domu i przeczytałem tę książkę.

(4)    Zostałem w domu, żeby przeczytać tę książkę.

(5)    Zostałem w domu, lecz nie przeczytałem tvch książek.

Widzimy wyraźnie, że jako całość złożona każde z nich (3, 4, 5) znaczy coś innego. Każda konstrukcja (zaczynająca się - zgodnie z regułami poprawnej pisowni - duża. literą i kończąca się kropką) “mówi” o zdarzeniu złożonym z dwu zdarzeń. Pojedyncze zdarzenie jest reprezentowane przez złożony składnik syntaktyczny, czyli przez zdania składowe - ciągle te same. Zdania pojedyncze wyrażają tę samą treść ogólną ( ktoś został w dom; ktoś czyta książkę / /nie czyta książki). Jednak dzięki operatorom i, żeby, lecz

one trzy różne komunikaty, bo między ich składni-- zaszły różne relacje, różne stosunki składniowe. Te r ze sygnalizują właśnie różne operatory składniowe:

| sząriki i, żeby, lecz.

Odmienność treści zdań złożonych ma tu więc ■o językowy wykładnik - odmienny operator.

Jeśli poszczególne składniki (pojedyncze wyrazy ^coznaczne lub składniki o postaci zdań pojedynczych) Kreślimy symbolami, np. A, B, to różne związki składniowe (= różne konstrukcje utworzone za pomocą jakiegoś :reratora syntaktycznego) można przedstawić w postaci scnematów syntaktycznych.

r B], [A, lecz B ], [A, bo B], [A, żeby B], [A lub B], [A, choć B] itd.

Operatorami składniowymi są też wyrazy i wyraże-■ia, które sygnalizują związek danej konstrukcji z kontekstem, a więc z tym, co powiedziano wcześniej:

'•astepnie jednak żałowałem swojej obietnicy.

-oza tvm byłem okropnie zaskoczony i nie wierzyłem własnym oczom.

-ie przynajmniej muszę tu posprzątać.

Podkreślonych wyrażeń: następnie, jednak, poza rym, ale, przynajmniej nie wiąże żadna zależność składniowa (gramatyczna) ze zdaniem, które współtworzą: Żałowałem swojej obietnicy; Byłem okropnie zaskoczony....Muszę tu posprzątać. Są to jednak sygnały, że wcześniej mówiono o czymś lub zdarzyło się coś, do czego te zdania nawiązują. Są to więc operatory międzyzdaniowe (międzywypowiedze-niowe), czyli wskaźniki nawiązania zewnętrznego.