CCF20130608007

14j8 Behawioryzm i fenomenologia

one używane do pomiaru zmiennych, które mogą jedynie wypływać z głębszych zainteresowań dotyczących fenomenologii jednostki - z troski nad istotą ludzką jako dokonującą wartościowania i wyborów, istniejącą i stającą się.

(a) Znaczenie

Rozważmy na początek niektóre problemy związane ze znaczeniem. Chcielibyśmy zbadać taką tezę, że kiedy struktura znaczenia w naszym fenomenologicznym świecie zmienia się, to zmienia się także nasze zachowanie. Jest prawdopodobne - na przykład - że znaczenie słowa „Chiny” uległo zasadniczym zmianom w umysłach mieszkańców Indii, od kiedy wojska chińskie przekroczyły góry i wkroczyły na terytorium Indii.

W następstwie tego zdarzenia nastąpiła zmiana całego wzoru zachowań. Interesującą rzeczą jest uświadomić sobie, że dzięki pomysłowości Osgooda i jego współpracowników (20) mamy precyzyjne sposoby pomiaru takich rzeczy jak zmiana znaczenia, czyli tzw. dyferencjał semantyczny. Możemy nanieść na mapę „przestrzeni semantycznej” znaczenie pojęcia „Chiny”, a także określić jego zmiany w stosunku do innych pojęć, takich jak „przyjaciel”, „silny", „czarny”, „szczery”, „demokracja” i tym podobne. Możemy również zbadać związki pomiędzy zmianami jego znaczenia a licznymi zewnętrznymi zachowaniami. Albo, by wskazać inne i prawdopodobnie bardziej podstawowe użycie dyferencjału semantycznego, możemy ustalić, czy przestrzeń semantyczna ma zasadniczo te same podstawowe wymiary w różnych kulturach i wśród ludzi mówiących różnymi językami (19). Możemy ustalić, czy różne kultury przejawiają, pomimo występujących różnic, podstawowe sposoby spostrzegania znaczeń. Mamy tutaj przykład badań relacji funkcjonalnych przy użyciu metod całkowicie operacyjnych, ale dotyczących problemów wewnętrznych fenomenologicznych znaczeń, takich jakie istnieją w prywatnym świecie każdej osoby, i służących odkrywaniu uporządkowanych zależności pomiędzy tymi znaczeniami. Jaki inny bardziej nieuchwytny problem można by sobie wymarzyć niż zmierzenie przestrzeni figuratywnej, istniejącej pomiędzy dwoma lub większą liczbą znaczeń w doświadczeniu danej osoby i sposobów zmiany tych związków przestrzennych z biegiem czasu? A jednak, ta ważna przestrzeń egzystencjalna została zmierzona w obiektywny sposób, a uzyskane w ten sposób wyniki mogą być zreplikowane przez każdego kompetentnego naukowca.

(b) „Ja" i powiązana zmienne

Chciaibym tutaj odwołać się do innego przykładu, a raczej do całej grupy przykładów. Obiekt o ogromnym znaczeniu w fenomenalnym świecie każdej jednostki to jej ,ja”. Wiele lat temu istotność tego faktu w psychoterapii „dotarła” do mnie, pomimo wcześniejszych uprzedzeń dotyczących czegoś tak niewyraźnego, nieobserwowalnego, skażonego introspekcjonizmem. Klienci konsekwentnie wypowiadali się za pomocą zdań: „Czuję, że nie jestem naprawdę sobą”, „Nie chciałbym, żeby ktokolwiek poznał moje prawdziwe «ja»”; „Wydaje się, że tutaj mogę być naprawdę sobą”; „Wydaje mi się, że jak zedrę wszystkie zewnętrzne warstwy, to znajdę całkiem silne «ja»”. Stopniowo uświadomiłem sobie, że postęp w terapii był bardzo silnie związany z ,ja” - zastanawiałem się jednak, jak problem , ja” może stać się częścią psychologii?

Dobrze pamiętam ogromne podniecenie, jakie poczułem, .kiedy jeden z moich studentów powiedział mi o nowej technice Q, którą zaprezentował William Stephenson (28), oraz możliwości użycia tej techniki dć> określania albo mierzenia wizerunku i percepcji osoby przez nią samą. Od tego czasu nastąpił rozkwit tego rodzaju technik. Dana osoba może opracować całkowicie obiektywną reprezentację typu: ja jako. człowiek dorosły”, , ja takim jak się teraz widzę”, ,ja taki, jakim chciałbym być”,

,ja taki, jakim spostrzega mnie matka” itd. Dostaliśmy bez wątpienia do ręki narzędzia niewystarczająco zrozumiane i czasem niewłaściwie używane. Jednak jest to narzędzie do obiektywnego przedstawienia jednego ' z najważniejszych elementów wewnętrznego świata fenomenalnego. Zamiast mierzyć wszystkie rodzaje zewnętrznych zachowań, możemy zmierzać prosto do czegoś, co jest często hipotetycznie ujmowane jako dynamiczny rdzeń osobowości i co ma najbardziej znaczący wpływ na zachowanie, czyli własne ja. Informacje pochodzące z takich właśnie pomiarów, na przykład w postaci korelacji między ,ja”, takim jakim ono jest, i ,ja”, takim jakie osoba chciałaby posiadać, wskazują że jest to wystarczająco dobra.metoda pomiaru nieprzystosowania i zalicza się ją do najlepszych wskaźników zmian zaistniałych w wyniku psychoterapii (23; patrz zwłaszcza rozdz. 4, autorstwa J.M. Butlera i G. Haigha). Najważniejsza z wszystkiego jest możliwość zbadania obiektywnej reprezentacji tego znaczącego obiektu fenomenalnego, jakim jest ,ja”; dzięki temu stało się możliwe poddanie różnych aspektów teorii ,ja” weryfikacji empirycznej (patrz np. 5). Zakres, w jakim ,ja” stało się akceptowalnym obiektem badań dla psychologów, został pokazany przez Hebba w jego wystąpieniu jako prezydenta APA: „JA nie jest ani mityczne, ni mistycz-