Habermas02

100 Rozdział Ilł

Paradoksalne dlatego, że te polityczne prawa obywatelskie-z jednej strony mają, jako prawa podmiotowe, tę samą strukturę co wszystkie prawa, które przyznają jednostce określone sfery wolności ich arbitralnej woli. Mimo różnic w modalnościach korzystania z tych praw, również prawa polityczne muszą móc być interpretowane jako podmiotowe wolności działania, które czynią obowiązkiem tylko zachowanie legalne, a więc pozostawiają swobodę co do motywów zachowania zgodnego z prawem. Z drugiej strony, demokratyczna procedura ustawodawcza musi konfrontować uczestników z normatywnymi oczekiwaniami orientacji na dobro wspólne, ponieważ ona sama może czerpać swą moc legitymizującą jedynie z Drocesu dochodzenia oDywatełi do Dorozumienie w SDrawie. reguł ich współżycia. Taicże w nowoczesnycn spoteczenstwacn prawo może pełnić funkcję stabilizowania oczekiwań co do zachowań tylko wtedy, gdy zachowuje wewnętrzny związek ze społecznie integrującą mocą działań komunikacyjnych.

Ten problematyczny związek między wolnościami podmiotowo-pry-watnymi a autonomią polityczno-ooywatelską isiaaisbiirgeriich) cnciai-nym wyjaśnić za pomocą oyskursowego pojęcia prawa. Cnoożi przy tym

0    Dewier uporczywy Drobiem, który omówię najpierw w dwóch różnych kontekstach. O tym, że dotąd me udało się w pojęciowo zadowalający sposób uzgodnić autonomii prywatne; : publicznej, świadcz; v. obręoie dogmatyici prawniczej niewykiarowany stosunek między prawem podmiotowym i publicznym, a W obrębie tradycji prawa rozumowego - niezłago-dzona konkurencja między prawami człowieka i suwerennością ludu (I). W obu przypadkach trudności tłumaczą się nie tylko założeniami filozofii świadomości, lecz taicże metafizycznym dziedzictwem prawa naturalnego, mianowicie podporządkowaniem prawa pozytywnego prawu naturalnemu czy' moralnemu. W rzeczywistości zaś prawo pozytywne i postkonwencjo-naina moralność wyodrębniają się równie pierwotnie ze stanu rozpadającej się substancjalnej etyczności. Kantowska analiza formy prawnej da okazję, by podjąć dyskusję na temat stosunku między prawem i moralnością

1    pokazać, że zasada demokracji nie może być DoaDorządkow'vwana zasadzie moralności, jak to jest w konstrukcji Karnowskiej teori; prawa (II). Dopiero po takim ustawieniu problematyki mogę tak ugruntować system praw' za pomocą zasady dyskursu, że stanie się jasne, dlaczego autonomia prywatna : publiczna, praws człowieka i suwerenność ludu w’zaieinnie się zakładają (III).

I

(1) W niemieckiej dogmatyce prawa cywilnego, która u nas była miarodajna dla rozumienia prawa w ogóle, teoria prawa podmiotowego znajdowała się najpierw pod wpływem idealistycznej filozofii prawa. Według Savigny’ego stosunek prawny zabezpiecza „władzę przysługującą pojedynczej osobie: obszar, w obrębie którego panuje jej wola - i panuje za naszą zgodą"^{1 2}. Tutaj jest jeszcze podkreślony związek podmiotowych wolności działania z intersubiektywnym uznaniem przez podmioty wspólnego prawa. Jednak w dalszym ciągu rozważań prawu prywatnemu nrzyaawan:-i es i coraz większa wartość wewnętrzna: „prawo w sensie nocimiotowvn ' winno być prawowite per se, ponieważ one, wychodząc oc metyKamosc osoby, gwarantuje wolnemu działaniu indywidualnej woli ..obsza¹’ nieza-wistegc panowania’³". Taicże dis Puent}- Drawo ies: zasadnicze. prawen podmiotowym: „Prawo jest uznaniem wolności, która na równi przysługuje ludziom jako podmiotom władz}’ ich woli"³. Prawa podmiotowe si według tego ujęcia prawami negatywnymi, które chromą indywidualne orzestrzenie działania, uzasadniając zaskarżaine roszczenia co zamecnanu niedozwolonych ingerencji w woiność. życie i własność, .^utonomu r.r . watna jes; zapewniona w tej cnronionej prawem sferze przede v szysiicm poprzez prawc> dc zawierania umów oraz nabywania, zbjwamt orzeici-zywania w spadicu własności.

Jednak z biegiem XIX stulecia coraz silniej uświadamiano sonie okoliczność, że prawo prywatne mogło samo z siebie czerpać legitymizację tylko dopóty, dopóki prywatna autonomia podmiotu prawnego znajdowała poostawę w moralnej autonomii osoby. Kiedy prawo utraeiic v ogóit uzasadnienie idealistyczne, a w szczególności oparcie v Kaniowskie teorii moralności, otoczka „indywidualnej władzy panowania' zostaia pozbawiona normatywnego jądra wolności woli, z natur}’ (vor Han: aur godnej ochrony i prawowitej. Moc legitymizującą miała tyko owa więź, którą Kant za pomocą zasady prawa zawiązał między wolnością woi a*-bitrainej i autonomiczną woią osoby. Po tym, jak więź ta zostaia zerwana, prawo mogło się utrzymać, zgounie z rozumieniem pozytywistycznym już tylko jako forma, która wyposaża określone decyzje : komnetencic-w faktyczną moc wiążącą. Począwszy od Windscheida prawa podmiotowe

1

F.C. v. Savigrn. óysiem acs neungen Hómischen hecłus.;. i. berin. 1 S4»..    -.

2

   Tamże § 53.

3

   G.F. Puchta. Cursus der Institutionen. Leipzig 1865, § 4.