Francuz6

36 O METODACH BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH

otrzymujemy iloraz równy 112,5. Oznacza to, że iloraz inteligencji ośmio-latka rozwiązującego zadania dla 9-latków jest o 12,5 punktu wyższy od przeciętnej dla dzieci w wieku 8 lat. Jeżeli jednak dziecko 8-letnie rozwiązuje tyle zadań, ile rozwiązałby przeciętny 10-latek, to jego iloraz inteligencji wynosi już 125. Zdefiniowany w taki sposób pomiar ilorazu inteligencji zakłada równe jednostki, czyli spełnia podstawowy warunek pomiaru za pomocą skali przedziałowej. Różnica 12,5 punktu dla dziecka 8-letniego przekłada się na jeden rok w wieku umysłowym. Jeżeli więc dziecko 8-letnie rozwiązuje zadania, które przeciętnie rozwiązują dzieci o 4 lata starsze od niego, to jego iloraz inteligencji będzie o 4 x 12,5, czyli o 50 punktów wyższy od przeciętnej dla dzieci w jego wieku. Warto przy okazji zwrócić uwagę na pewien niuans - jednostka ilorazu inteligencji, według Sterna, jest stała tylko dla dzieci w tym samym wieku. Jeżeli bowiem dziecko 10-letnie rozwiązuje zadania, które przeciętnie rozwiązują dzieci o rok starsze, to wtedy iloraz inteligencji takiego dziecka wyniesie:

— x100 = 110 10

Roczna przewaga w inteligencji u dzieci dziesięcioletnich jest więc „warta" tylko 10 punktów ilorazu.

RODZAJE SKAL PRZEDZIAŁOWYCH

Bardzo często psychologowie przyjmują, że wyniki zbierane za pomocą tzw. skal ocen, w których wyrażają swoje odpowiedzi za pomocą liczb, najczęściej od l do 7, to właśnie wyniki na skali przedziałowej. Osoby badane mogą np. wyrażać za pomocą tych liczb, jak dalece podoba im się jakiś produkt (od 1 - nie podoba mi się, do 7 - bardzo), jak bardzo chciałyby go mieć i w jakiej mierze uważają, że jest atrakcyjny. Ponieważ oceny na tych skalach traktowane są jako liczby na skali pomiarowej, więc można do siebie dodać wszystkie trzy wyniki dla każdej osoby badanej i utworzyć w ten sposób jedną wartość liczbową określającą „lubienie” danego produktu.

* Adacal. K . Monroe. K. B ! ZOO; I. Automatic construcnon and u<e ofcontextual intorma-. 'i lor product and pricc tiuations Journal oj Con-••v ito. unit. 2S. 5*2-5.śS.

Podobne skale do opisanych tutaj wykorzystali w swoim eksperymencie Rashmi Adaval i Kent B. Monroe*. Badacze ci oceniali m.in.. jak konsumenci oceniają atrakcyjność reklamowanego produktu w zależności od tego, czy jest on prezentowany w kontekście produktów drogich, czy tanich. Jak łatwo się domyślić, średnia atrakcyjność ocenianych produktów była wyższa wtedy, gdy tłem do oceny były produkty drogie. Zbieranie odpowiedzi osób badanych za pomocą skal punktowych jest powszechną praktyką w prawie wszystkich dziedzinach psychologii. W taki właśnie sposób osoby badane oceniają np.. w jakim stopniu poszczególne twierdzenia testu osobowości do

nich pasują. Na takich skalach bada się postawy wobec polityków, a także przekonanie, że jakiś wniosek jest poprawny logicznie.

Ponieważ wartość „zero’' na skali przedziałowej jest umowna, może więc ona się znaleźć w dowolnym miejscu skali ocen wykorzystywanej przez osoby badane. Przykład przedstawiony wyżej zakładał oceny na skali od 1 do 7, czyli na skali bez wartości „zero". Można jednak skalę siedmiostop-niową przedstawić w postaci od „-3” (co może oznaczać: „zdecydowanie mi się nie podoba") do „+ 3” („bardzo mi się podoba”) i z „0” w środku („nie mam zdania”). Oba te typy skali wyrażają trochę coś innego, ale z matematycznego punktu widzenia jedna jest przesunięta w stosunku do drugiej o 3 punkty. O ile jednak dla matematyka dodawanie wyników' na takich różnych skalach nie byłoby problemem, o tyle psycholog musi być w takiej sytuacji dosyć ostrożny. Spróbuj się zastanowić nad tym, co myślałaby osoba badana, zaznaczając swoją odpowiedź na dwóch skalach poniżej:

„Czy lubisz (i jak bardzo) coca-colę?”

1    2    3    4    5    6    7

I-1-i-1-T-1-!

Nie lubię    Bardzo lubię

lub

-3-2-10    1    2    3

I-1-I-1-1-1-1

Nie lubię    Bardzo lubię

W przypadku skali rosnącej bez zera osoby badane raczej traktują swoją wypowiedź jako ocenę natężenia pewnej cechy, czyli myślą o tym, że colę można lubić w pewnym stopniu, zaczynając od I (brak lubienia) aż do 7 (największe nasilenie lubienia).

W przypadku skali z wartościami ujemnymi osoby badane raczej będą skłonne traktow'ać swoją odpowiedź najpierw jako ocenę tego, czy lubią colę, czy nie, a dopiero w drugiej kolejności będą oceniać siłę swoich odczuć pozytywnych oraz negatywnych.

Stosunkowo często poszczególne odpowiedzi są dokładniej opisane, zawsze jednak skala jednokierunkowa sugeruje osobie badanej, że ma się wypowiedzieć o natężeniu jednej cechy, a skala dwukierunkowa - że oddaje głos „za" albo „przeciw” i ocenia siłę przekonania co do słuszności swojego wyboru. Należy jednak pamiętać, że nie można dodawać do siebie ani liczyć średnich arytmetycznych z pomieszanych skal jedno- i dwubiegunowych.

Podsumujmy - pomiar na skali przedziałowej pozwala na wykonywanie pewnych operacji matematycznych, które nie są dozwolone dla pomiarów na skali nominalnej i porządkowej. Operacje, które wolno przeprowadzać na wynikach zgromadzonych na skali przedziałowej, to dodawanie i odejmo-