Kukułka5

Hi Czynniki rozwoju I zmienności stosunków międzynarodowych

dynamicznym). Każde ze stosowanych kryteriów ma też inne zalety i wady z punktu widzenia użyteczności praktycznej oraz poznawczej, Każdy bowiem z dokonanych na ich podstawie podziałów jest w dużym stopniu umowny, zaś uznanie któregoś z nich wynika z reguły z jego użyteczności dla założonego celu analizy i wnioskowania.

Według kryterium czasowego czynniki rozwoju i zmienności stosunków międzynarodowych można podzielić na historyczne, aktualne i potencjalne. Mogą one dotyczyć uwarunkowań bytowania i aktywności narodów-; państw; ruchów, organizacji i instytucji międzynarodowych, a zatem i etapów lado międzynarodowego. Ich oddziaływania wskazują związki między teraźniejszością a przeszłością i przyszłością oraz ewentualne sposoby ukierunkowania i wykorzystania tych związkowe

Według kryterium przestrzennego czynniki rozwoju i zmienności stosunków międzynarodowych można dzielić na monoeentryczne (lub państwowe) i policentryczne (lub międzynarodowe). Można je też dzielić według zasięgu terytorialnego lub usytuowania geopolitycznego na lokalne (lub sąsiedzkie), regionalne, kontynentalne i globalne.

Według kryterium strukturalnego wyodrębniane są czynniki obiektywne (zwane też materialnymi lub rzeczywistymi) oraz subiektywne (zwane też świadomościowymi łub moralnymi). Pierwsze z nich obejmują zarówno czynniki naturalne (ludność, obszar, klimat, środowisko, zasoby naturalne), jak i czynniki stworzone przez człowieka (gospodarka, technika, kultura, systemy i siły polityczne). Czynniki subiektywne obejmują natomiast idee, poglądy, koncepcje, doktryny, programy polityczne, religie i wizerunki międzynarodowe.

Według najważniejszego dla rozwoju i zmienności stosunków międzynarodowych połączonego kryterium dynamiki i intensywności oddziaływań najbardziej użyteczne w analizach politologicznych okazują się dwie grupy czynników: czynniki, warunkujące procesy działań i interakcji międzynarodowych oraz czynniki sprawcze (realizacyjne) owych procesów. Pierwsze z nich mają wpływ pośredni, gdyż tworzą jedynie przesłanki oraz warunkują procesy świadomych

■■"vX _

$ ystematyzacja czynników

działań i wzajemnych oddziaływań uczestników stosunków międzynarodowych, Czynniki sprawcze mają wpływ bezpośredni., ponieważ inicjują i organizują owe procesy oraz przejawiają tendencję kontrolowania ich. Z punktu widzenia efektów końcowych obie grupy czynników są współzależne,

'^vv

Do grupy czynników wanuikniąeych procesy rozwoju i zmienności stosunków międzynarodowych zaliczamy: 1} uwarunkowania geograficzno-społeczne, 2) u warunkowania narodowo-państwowe, 3) uwarunkowania ideologiczne-świadomościowe.

Do grupy czynników sprawczych (realizacyjnych) rozwoju i zmienności stosunków międzynarodowych zaliczamy: 1) czynniki ekonomiczno-techniczne, 2) czynniki wojskowe, 3) czynniki organizacyjno-społeczne, 4) czynniki osobowościowe.

i

s

Ze współzależności wymienionych rodzajów uwarunkowań i czynników rozwoju oraz zmienności stosunków międzynarodowych wynika, że dynamika i intensywność ich wpływu na te stosunki są zmienne. Wolniejsze i słabsze są w przypadku czynników warunkujących, które wpływają przede wszystkim na ewolucję historyczną stosunków międzynarodowych, aczkolwiek w pewnych okresach czasu (np. rewolucji i wielkich wstrząsów politycznych o znaczeniu międzynarodowym) niektóre z nich wpływają wyraźnie także na ich funkcjonowanie. W przypadku zaś czynników sprawczych dynamika jest z reguły szybsza, a intensywność większa, ponieważ czynniki te wpływają głównie na funkcjonowanie stosunków międzynarodowych, które jest widoczne w krótszym okresie czasu,

2* Czynniki warunkujące

A. Do czynników warunkujących rozwój i zmienność stosunków międzynarodowych pod kątem geograficzno-społecznym można zaliczyć położenie i ukształtowanie geograficzne krajów, ich klimat, rodzaj gleby, zasoby pod ziemią, zaludnienie i dynamikę demograficzną. Zwolennicy różnych cząstkowych koncepcji teoretycznych stosunków międzynarodowych sformułowali min. tzw. teorię czynników, w ramach której przeceniali rolę jednego lub kilku czynni-

53