Kukułka0

XIII. Kwestia ładu międzynarodowego

Z punktu widzenia stopnia dojrzałości danego ładu bierzemy pod uwagę zarówno gotowość podmiotów do uznawania wspólnych wartości i współdziałania, jak dojrzałość warunków sprzyjających rozwojowi danego ładu. Znane- przykłady ładu niedojrzałego są wewnętrznie asymetryczne (jak lad hegemoniczny, kolonialny, gospodarczy lub informacyjny). Wyraża się to w większej gotowości i możliwości oddziaływania jednego lub kilku podmiotów na realizację określonych wartości w ramach całej zbiorowości. Również każdy „stary .ład „jest z reguły asymetryczny. Likwidacja asymetryczności dokonuje się zwykle poprzez uzgadnianie wspólnych wartości, interesów i dążeń podmiotów oraz poprzez rozwój procesu instytucjonalizacji ładu. Proces ten znajduje wyraz w tworzeniu norm i struktur zabezpieczających realizacje wartości i dążeń, jak to ma miejsce w przypadkach regionalnych organizacji integracyjnych, Natomiast ład dojrzały jest zarazem sztywny i elastyczny, gdyż opiera się na niezbędnej ilości regulacji i instytucji, ale w swym funkcjonowaniu dopuszcza możliwość wzajemnego równoważenia oddziaływań podmiotów oraz treści istotnych dla danego ładu, W tym sensie międzynarodowy ład polityczny w Europie po „zimnej wojnie” możemy uznać za bliski dojrzałości.

Każdy ład międzynarodowy ma charakter utylitarny w tym sensie, iż chroni określony status qm i interesy najważniejszych jego rzeczników. Nie do pomyślenia byłby ład tak usztywniony, aby wykluczał jakąkolwiek dynamikę zmienności i ewolucję status quo. Promując bowiem pewne wartości, ład podlega prawom walki tkwiących w tych wartościach przeciwieństw, która wprawia dany lad -w ruch i powoduje jego rozwój (podmiotowy, przedmiotowy i instytucjonalny), Siły prowadzące do polaryzacji danego ładu są jednocześnie zainteresowane jego instytucjonalizacją, ale na nieco wyższym poziomie.

Powszechną prawidłowością jest, że pojawiające się w toku walki przeciwieństw napięcia specyficzne dla poszczególnych rodzajów ładu międzynarodowego (politycznego, gospodarczego i innych), a znajdujące źródło w różnych stopniach dojrzałości i szczeblach polaryzacji wewnętrznej, wpływają na napięcia ogólne między grupami państw, I odwrotnie, odprężenie ogólne zależy od odprężenia w każdej dziedzinie lądu międzynarodowego, a zwłaszcza w dziedzinach najbliższych podstawowej sprzeczności między grupami państw. Wiodącą dziedziną jest ład polityczny ze względu na to, że stosunki polityczne mają prymat wśród innych rodzajów' stosunków i że w ich ramach dokonuje się synteza podstawowych wartości międzynarodowych .

Z powyższych względów rozwiązywanie sprzeczności i redukcja napięć wewnątrz ładu politycznego jest - jak tego dowiódł przykład europejski z okresu sprzeczności ładu dwubiegunowego - mniej lob więcej korzystny dla lado gospodarczego, kulturalnego, informacyjnego, wojskowego i. innych. Dzieje się tak dlatego, iż odprężenie w dziedzinie politycznej jest najbliższe podstaw'owej sprzeczności (ideologicznej i społeczno-ekonomicznej) między grupami państw. Ono też sprzyja tworzeniu ram strukturalnych i klimatu psychologicznego dla rozwiązywania sprzeczności w innych dziedzinach stosunków między tymi grupami państw.

W konsekwencji rozwiązywania sprzeczności między siłami polaryzującymi dany lad, a dotyczących wartości i interesów, rodzą się normy regulujące sposoby wspólnego osiągania uzgodnionych wartości i celów, Normy te są przeważnie najbardziej widocznymi przejawami zakresu zgodności i stopnia akceptacji tychże wartości i celów oraz ewentualnie ich instytucjonalnego zabezpieczenia. Dopiero sprawność i efektywność funkcjonowania przewidzianych normami struktur realizacyjnych w określonym czasie decyduje o dynamice ewolucji samego ładu. Przykłady choćby europejskiego ładu politycznego po 1 i II wojnie światowej dowodzą, iż największe trudności i zahamowania w jego ewolucji przejawiają się w sferze realizacyjnej uzgodnionych wartości i celów.

Należy podkreślić, że w stosunkach międzynarodowych w dążeniach do osiągania wartości i zamierzonych celów górę biorą najczęściej względy subiektywne (podmiotowe) nad obiektywnymi (przedmiotowymi). Stąd właśnie tak duży wpływ na harmonię dynamiki ewolucji ładu europejskiego mają specyficzne dla stosunków międzynarodowych — w przeciwieństwie do mnych dziedzin stosun-

235