nowak11

I

4.H/W€

Zbigniew Nowak'

Przygotowanie nauczycieli klas początkowych do dostrzegania i pokonywania bariery oczywistości w nauczaniu

(na przykładzie metodyki nauczania początkowego matematyki)

Istota bariery oczywistości

W nauczaniu, z samej niejako istoty rzeczy mamy do czynienia ze znaczącą różnicą w poziomie wiedzy i umiejętnościach między nauczycielami a ich uczniami. Zjawisko to, w różnym zapewne nasileniu, można zaobserwować w zakresie każdej dyscypliny naukowej i na każdym etapie jej poznawania. W pewnych sytuacjach, przy szczególnym splocie okoliczności, może ono jednak prowadzić do popadnięcia przez nauczyciela w swego rodzaju pułapkę dydaktyczną którą nazwano tu „barierą oczywistości”. Generalnie rozumie się ją jako zindywidualizowaną i nieświadomie przyjmowaną przez uczącego, dolną granicę trudności w rozumieniu jakiegoś zagadnienia lub w wykonywaniu pewnych czynności, poza którą - w jego mniemaniu - rzecz nie wymaga, a nawet nie dopuszcza dalszego objaśniania.

Inaczej mówiąc, dla każdego człowieka, a w szczególności dla specjalisty w jakiejś dziedzinie, pewien zakres wiedzy czy umiejętności jest tak podstawowy i banalny, iż nie zauważa on faktu, że tak pozornie oczywiste wiadomości mogą być dla kogoś niezrozumiałe, sprawiać trudności i tym samym wymagać tłumaczenia.

Ponieważ jednak, niejako znowu z natury rzeczy, chodzi o kwestie dla jakiejś domeny najbardziej elementarne, niedostrzeżenie w porę i nie przekroczenie tej swoistej bariery może zaciążyć w sposób fatalny na dalszej karierze uczącego się, powodując luki i niejasności w samych podstawach jego wiedzy .

' Wyższa Szkota Pedagogiczna - Kraków

Przygotowywanie nauczycieli klas początkowych do pokonywania bariery oczywistości

Zapewne każdy nauczyciel, ba każdy dorosły człowiek, zetknął się z zagadnieniem oczywistości. Zdumiony i zakłopotany próbował się z nim zmierzyć, usiłując objaśnić rzecz w jego mniemaniu oczywistą i przez to nieobjaśnialną. Można usłyszeć o uczynieniu tego typu „odkrycia” w rozmowach z nauczycielami, można czasami przeczytać gdzieś wzmiankę na ten temat. O ile wiadomo nie podjęto jednak powyższego zagadnienia w sposób systematyczny, z powagą i dociekliwością, na którą zdaje się w pełni zasługiwać. Dociekliwość ta winna w sobie łączyć wiedzę pedagogiczną z psychologiczną i socjologiczną, a może nawet z zakresu epistemologii.

Jednocześnie kwestie związane z występowaniem bariery oczywistości winny znaleźć się w programie metodyki każdego z przedmiotów. Jak się bowiem wydaje, bariera oczywistości, w jej konkretnych przejawach związana jest ściśle z merytoryczną specyfiką nauczanych przedmiotów.

Przykładowo. Realizowany pod kierunkiem autora program działań, związanych z dostrzeganiem i pokonywaniem bariery oczywistości w początkowym nauczaniu matematyki, obejmował następujące zagadnienia:

-    uświadamianie studentom istnienia zjawiska zwanego tu barierą oczywistości i objaśnianie jego istoty, mechanizmu oraz konsekwencji w nauczaniu matematyki,

-    wskazywanie typowych sytuacji dydaktycznych, w których bariera oczywistości występuje,

-    zaprojektowanie i przeprowadzanie gier dydaktycznych, polegających na opracowywaniu sposobów przekraczania bariery oczywistości, związanych z problematyką nauczania początkowego matematyki,

-    tropienie i analizowanie rzeczywistych sytuacji zaistnienia bariery oczywistości na lekcjach matematyki prowadzonych przez nauczycieli i studentów,

-    wskazywanie i opracowywanie wspólne ze studentami technik oraz sposobów przezwyciężania bariery oczywistości w nauczaniu początkowym matematyki,

-    kształtowanie u studentów postawy czujności i wyczulenia na zjawiska nie rozumienia i barierę oczywistości w pracy dydaktycznej na lekcjach matematyki,

-    wyrabianie u adeptów zawodu nauczyciela w klasach początkowych przekonania o wyjątkowej wartości pytań dziecięcych i konieczności nieskrępowanego ich stawiania dla dostrzeżenia i prób uniknięcia bariery oczywistości.

Z zaobserwowanych miejsc i przyczyn pojawiania się bariery oczywistości, przynajmiej kilka wskazuje bezpośrednio na klasy początkowe i ich nauczycieli, a w szczególności na kandydatów do tego zawodu. W istocie, wydaje się, iż nauczycieli na tym szczeblu edukacji dzieli od ich wychowanków wyjątkowo duża różnica poziomu wiedzy i sprawności. Ma ona na dodatek zarówno charakter

143