Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym6

Świadek — pojęcie i znaczenie u» postyfwu-wjju Lwim

wiedzę o czynie czerpali z informacji otrzymanych od innej osoby czy osób. A zatem między samym czynem a świadkiem występuje ogniwo pośrednie, np. inna osobą czy dokument. Wiadomości przekazywane w toku przesłuchania nie są więc z „pierwszej ręki", mogą zatem być obarczone większym błędem.¹⁴

Piorąc pod uwagę zdolność do świadczenia, można podzielić świadków, na zdolnych i niezdolnych do składania zeznań. Wśród świadków niezdolnych do składania zeznań można wprowadzić podział na niezdolnych z przyczyn prawnych (np. duchowni i obrońcy) oraz niezdolnych z przyczyn faktycznych (osoby, które z powodu wad psychicznych lub fizycznych są niezdolne do czynienia spostrzeżeń lub ich komunikowania).¹⁹

Kolejnym kryterium podziału, opartym na obowiązku świadczenia, jest podział na świadków z obowiązku, którym nie przysługuje prawo do odmowy składania zeznań, oraz na tych, którym prawo takie przysługuje, ale dobrowolnie godzą się składać zeznania.

Możemy także stosować podział oparty na kryterium wieku. Wyróżnimy wtedy świadków nieletnich, dorosłych (dojrzałych) oraz w podeszłym wieku. W oparciu o sprawność psychiczną podzielimy świadków na zdrowych, mieszczących się w normie psychicznej właściwej dla danej kategorii wiekowej i osoby upośledzone umysłowo; biorąc za podstawę stosunek do oskarżenia — na świadków oskarżenia i obrony. Możemy jeszcze mówić o świadkach przesłuchiwanych po odebraniu przyrzeczenia, zwolnionych od niego i o takich, od których przyrzeczenia odbierać nie wolno.

Ciekawe kategorie świadków występujących w procesie kanonicznym podaje M. Myrcha. Oprócz wskazanych powyżej bezpośrednich i pośrednich, zdolnych i niezdolnych do świadczenia, wyróżnia jeszcze: publicznych, kwalifikowanych (są to osoby piastujące urzędy publiczne, które świadczą o czynnościach w zakresie działania urzędu) i prywatnych (osoby niepubliczne lub publiczne, ale zeznające o nieurzędowych czynnościach) ora2 współświadków, tj. osoby zgodnie zeznające o tych samych faktach i odosobnionych, czyli takich, którzy niezgodnie zeznają o tym samym. W grupie świad-

^u M. Płachta, Zeznania świadka „ze s/udm" 11.1 ile aisad\j bezpośredniości, Prob_Praw. 1984, nr 4, s. 401 n-

'* S. Kalinowski, Polski. . op. cii-, s. 166.

ków odosobnionych autor ten wyróżnia ponadto sprzecznych i różnych (są to osoby zeznające o różnych faktach, ale wzajemnie się uzupełniających lub niewykluczających się wzajemnie).²⁰

Rozważając te podziały i kategorie warto wyróżnić jeszcze jedną kategorię świadków, określoną umownie jako świadkowie w rozumieniu kryminalistycznym. Wydaje się, że jest to grupa świadków warta wyodrębnienia i nazwania, gdyż osoby tc nie mieszczą się we wskazanych powyżej kategoriach. Najczęściej tworzą ją świadkowie faktyczni czynu (chociaż nie można wykluczyć także świadków ze słuchu), którzy chcąc przekazać swoją wiedzę o zdarzeniu organom procesowym nie życzą sobie być świadkiem procesowym. Tym samym bądź zastrzegają sobie anonimowość, bądź wręcz przekazują informacje anonimowo (telefonicznie, pisemnie, drogą elektroniczną). W tych przypadkach uzyskane od nich informacje w praktyce nie mają waloru czynności procesowej, gdyż nie została zachowana obowiązkowa forma procesowa — przesłuchanie pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, do protokołu, ale informacje takie mogą stanowić bezcenne źródło wiedzy o czynie i sprawcach. Osoby te nie korzystają ze statusu świadka anonimowego, gdyż nie chodzi tu o wdrożenie procesu anonimiza-cji.²¹ Przesłanki anonimizacji określa art. 184 § 1 k.p.k., a stanowią je uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, a ocena tych zagrożeń, tym samym zastosowanie przepisu art. 184 k.p.k., należy, w zależności od fazy postępowania, do prokuratora lub sądu. Biorąc pod uwagę literalne brzmienie tego przepisu, a także systematykę Kodeksu postępowania karnego zakładać należy, że nadanie statusu świadka incognito występuje wobec tzw. świadków procesowych ujawnionych w toku postępowania, o istnieniu których organ procesowy powziął wcześniej wiadomość.²² świadek w znaczeniu kryminalistycznym oczywiście może korzystać z tej instytucji, jeżeli wejdzie do procesu w sposób formalny, ale w założeniu chodzi tu o osoby, które nie chcą w żadnej zinstytucjonalizowanej formie brać w nim udziału. Można by więc rzec,

¹⁰ M. Myrcha, Dowód..., op. cii., s. 16-17.

³¹ P. Hoftuailski, świadek anonimowy w procesu karnym, Zakamycze 1996,5.116 i n.

³³ Patrz. np. S. Wydszczak, świadek incognito, Prok. i Pr. 1996, nr 1, s. 39 i n.

25