P1090107

 — r> 6^- ttf

Teresa Świrydowicz

tym, że im mniej kulturowych form, w których uczestniczenie pozwala na oswajanie ze śmiercią (np. form celebrujących pożegnanie osoby zmarłej), tym silniej przeżywany jest lęk przed śmiercią czy lęk przed własną śmiertelnością

Dlaczego boimy się śmierci?

Lęk ten - niekiedy w postaci nieświadomej - występuje u każdego człowieka, natomiast jego siła objawia się szczególnie w tych sytuacjach, kiedy w nieoczekiwany sposób zostaje zagrożone czyjeś życie czy zdrowie. Taką sytuacją jest z pewnością zachorowanie na złośliwą chorobę nowotworową Już sama nazwa „rak” „guz”, „nowotwór złośliwy” budzi wiele emocji. w tym silne odczuwanie lęku przed zagrożeniem życia. Czasami lęk jest tak silny, że osoba chora nie jest w stanie zaakceptować medycznego rozpoznania. Wówczas zaprzeczanie chorobie czy zaprzeczanie określonej diagnozie jest mechanizmem obronnym, pozwalającym na poradzenie sobie z lękiem. którego nadmierne nasilenie mogłoby prowadzić do dezorganizacji osobowości. Jeżeli pojawi się nadzieja na leczenie, lęk przed śmiercią zmniejsza intensywność, niemniej ciągle zajmuje ważne miejsce w świadomości chorego. Życie w cieniu lęku wobec śmierci oraz w perspektywie ograniczoności istnienia wyzwala częstokroć refleksję nad dotychczasowym życiem. Pojawiają się pytania i wątpliwości oraz ocena tego, co zostało dokonane. Może się to stać źródłem nowego lęku: moje życie kończy się, a niczego ważnego nie zrobiłem. Uświadomienie sobie realności zagrożenia życia może prowadzić do ujawnienia się różnych postaw wobec czasu, który pozostał. Dramatyczna jest postawa bezradności i beznadziei, z poczuciem braku sensu cieipienia, życia w ogóle, jak i podejmowania jakiejkolwiek aktywności: „nic nie ma sensu i tak niedługo umrę”. O ile taką postawę spotyka się często, to postawa przeciwna pojawia się rzadziej i niekiedy przyjmuje postać heroiczną. Twórcze, aktywne wykorzystanie ograniczonego czasu, podjęcie decyzji o znaczących zmianach w swoim życiu pozwala na zmaganie się z lękiem, a nie poddawanie się mu. Niektórzy, traktując chorobę jako karę za grzechy, próbują targować się z Panem Bogiem czy z losem. Obiecują zadośćuczynienie w zamian za zdrowie, za cud uzdrowienia. Kiedy Bóg nie wysłuchuje prośby, człowiek się obraża i popada w apatię albo zaczyna żyć złością i gniewem. Koncentruje się wówczas bardziej na poczuciu krzywdy i dotkliwej niesprawiedliwości niż na lęku przed zagrożeniem życia. Szczególnie drastycznie problem lęku przed śmiercią pojawia się w sytuacji, gdy leczenie przyczynowe nie powiodło się (bo medycyna okazała się bezradna) i chory zostaje pozostawiony sam sobie albo skazany na leczenie paliatywne, nie leczące choroby, tylko łagodzące jej objawy.

Lęk przed śmiercią jest pojęciem bardzo ogólnym. Amerykański uczony B. Vemon rozróżnił: lęk przed śmiercią i byciem osobą zmarłą, lęk przed umieraniem oraz lęk przed skutkami śmierci.

Lęk przed śmiercią to lęk przed utratą własnego ja, poczucia tożsamości, lęk przed nieistnieniem, podczas gdy świat będzie istniał nadal. Z tym lękiem wiąże się cierpienie egzystencjalne.

Lęk przed umieraniem to w sytuacji nieuleczalnej choroby: obawa przed samotnością i brakiem troski ze strony rodziny, lekarzy; obawa przed bólem fizycznym, przed cierpieniem - także duchowym; obawa przed negatywnym bilansem życia, wyrzutami sumienia, czemu towarzyszy uczucie żalu, rozpaczy z powodu źle czy byle jak przeżytego życia oraz braku możliwości naprawy; obawa przed utratą kontroli nad czynnościami fizjologicznymi, co pogłębia poczucie zależności od otoczenia i wywołuje przeżywanie wstydu; obawa przed wyniszczeniem i zmianą wizerunku ciała, utratą funkcji psychicznych, i utratą świadomości.

Z kolei lęk przed skutkami śmierci przejawia się w: niepokoju, czy bliscy, którzy pozostają, poradzą sobie; obawie przed nieznaną przyszłością, czy istnieje jakieś życie po śmierci, jak Bóg oceni całe życie człowieka, albo czy na pewno przebaczy najgorsze grzechy; niepokoju, czy na pewno zostało dokonane wszystko, co wyjedna człowiekowi łaskę u Boga; obawie, czy pozostawiana spuścizna materialna lub duchowa zostanie dobrze wykorzystana, zgodnie z wolą testatora-ofiarodawcy.

Lęk wobec śmierci, umierania i skutków śmierci zawiera w sobie niezwykłą różnorodność przeżyć: od rozpaczy, żalu, złości, poczucia krzywdy po odczucie bezsensowności istnienia i cierpienia, apatię i brak nadziei. Antoni Kępiński pisał, że człowiek pokonując swój lęk staje się silniejszy, staje się zwycięzcą. Natomiast, gdy nie jest w stanie swojego lęku opanować, zostaje zwyciężony przez świat zewnętrzny.

53