P3140072

Symboliczne wartości dekoracji malarskiej i rzeźbiarskiej realizowały się głównie poprzez miejsce, jakie zajmowała ona w strukturze architektonicznej. Należy sądzić, iż przy tego rodzaju dominacji symboliki architektonicznej, również j dekoracja określała znaczeniową strukturę samej architektury. Poza różnicami w podziałach dolnej i górnej strefy, w kształtowaniu architektonicznej przestrzeni całego wnętrza, zwraca uwagę przede wszystkim kontrastowe zestawienie zachodniej i nowej, wschodniej części, zróżnicowanych głównie odmiennym sposobem operowania światłem. Jak już wspomniano, część zachodnia pozbawiona została otworów Okiennych. Trzy pierwsze od zachodu przęsła oświetlone są tylko jednym oknem w południowej ścianie przęsła zachodniego. Rozjaśnienie następuje w przęśle czwartym, dzięki poszerzeniu północnego okna pozostałego z kaplicy wcześniejszej; okno południowe wychodziło na wnętrze wieży. Następne, piąte przęsło jest znów pozbawione okien i dopiero od szóstego przęsła; a więc w nowej Części wschodniej, wprowadzono pełne oświetlenie szeroko otwartymi otworami okiennymi.

Wzrastającej ku wschodowi obfitości światła towarzyszy w strefie dolnej narastanie tekloniczności motywu arkadek, co uzyskane zostało dzięki podciągnięciu arkadek wschodniej części aż do gzymsu podokien-nego, nad arkadkami zaś pozostałymi ze starej kaplicy, powiększanie wartości tektonicznej zaznaczyło się w zamianie malowanej, kotarowej dekoracji w części zachodniej na również malowaną dekorację architektoniczną w części środkowej kościoła.

Postępowi architektonicznej jakości wnętrza od zachodu ku wschodowi towarzyszy przede wszystkim identycznie ukierunkowane przedstawienie historii, pomieszczone w arkadkach kondygnacji cokołowej. Aikad-ki zachodniej części dawnej kaplicy, motyw kotar nad nimi i bruk okien w górnej kondygnacji, odpowiadają czasom Starego Testamentu; w środkowej części arkadki dawnej, wschodniej partii pierwotnej kaplicy, wyżej malowane motywy wimpergowo-pinaklowe oraz częściowe rozjaśnienie jednym oknem — odpowiadają wymiennie ustawionym postaciom proroków i apostołów; w nowej, wschodniej części, arkadki sięgające podokieniiego gzymsu oraz pełne oświetlenie szerokimi oknami z obu stron i w wiełoboezmym zamknięciu — odpowiadają ostatniemu okresowi historii.

Różnicowanie architektonicznej jakości wnętrza towarzyszy przedstawieniom różnych okresów w historii Kościoła, równocześnie jednak nabiera konkretnego sensu historycznego, odnoszącego się do kaplicy maf-borskiej, zachodnia bowiem część — z wyjątkiem sklepień — w całości jest pozostałością kaplicy wcześniejszej.

Znaczeniowym implikacjom wynikającym z zestawienia w jednej budowli dwóch części o zróżnicowanej chronologii i strukturze formalnej

iw

poświęcił kilka stron E. Panofsky w rozważaniach o symbolice architektury w malarstwie niderlandzkim^,M. Kzeczywistość architektoniczna wielu stojących do dzisiaj obiektów architektury średniowiecznej pokazuje, iż różnicowanie przestrzeni kościoła średniowiecznego było w tym czasie zjawiskiem bardzo częstym; rodzi się jednak pytanie, czy interpretowanym podobnie, jak to na przykład uczynił van Eyćk w obrazie „Madonna w kościele"? Zagadnienie to wiąże się z estetyczną i znaczeniową interpretacją funkcjonowania średniowiecznych obiektów dwu lub wielofazowych. Problem od strony estetycznej postulowany przez R, Wagner--Rieger i P. Frankla nie był, jak się wydaje, dotąd w literaturze rozpatrywany. Od strony znaczeniowej doczekał się interpretacji tylko w odniesieniu do malarskich przedstawień architektury średniowiecznej.

Odziedziczony po tradycji neoplatońskiej pogląd o wyższości i pier-wotnoścd idei artystycznej w stosunku do jej materialnej realizacji spowodował, iż liczne, dwufazowe dzieła architektury średniowiecznej zarówno w ujęciach podręcznikowych, jak i opracowaniach monograficznych, rozpatrywane są oddzielnie pod kątem ich chronologicznego rozwarstwienia. Rozpatrywaniu fazy wcześniejszej na ogół towarzyszy też próba zaprezentowania całościowej wizji obiektu, jaka miałaby istnieć w umyśle architekta przed rozpoczęciem realizacji.

Zachowane obiekty średniowiecznej architektury równie często prezentują realizację według koncepcji jednolitej, jak i zestawienie części chronologicznie i formalnie zróżnicowanych. Efekt artystyczny na zasadzie kontrastowania gotyckiej czy późnogotyckiej formy chóru z romańskim korpusem prezentują tak znane obiekty, jak Ste Madelame w Ve-zelay, St. Lazar w Autun, St. Sebald w Norymberdze czy też kościół Franciszkanów w Salzburgu. Nie mamy podstaw, aby przypuszczać, iż fundatorzy gotyckich przebudów chórów zamierzali w tym stylu przebudowywać całe kościoły. Zestawienie gotyckiego chóru z romańskim korpusem w wielu przypadkach należy traktować nie jako przypadłość spowodowaną finansowymi kłopotami fundatorów, lecz jako zamierzony efekt artystyczny. Problem wydaje się stosunkowo prosty przy zestawieniach takich jak w wymienionych wyżej obiektach; takie też zestawienie wcześniejszego korpusu z późniejszym chórem będzie w obiektach wielofazowych najczęściej występować. W opisaniu efektu formalnego kontrastu możemy posłużyć się wówczas ogólnymi pojęciami określającym; specyfikę stylu architektury romańskiej z jednej i architektury gotyckiej — z drugiej strony. Dla chóru właściwa będzie forma współczesna,

im e. Panofsky, ttseczi/wutoić i symbol..., Ś, 124 ran., takie H. J m-tzen, Dos niederUndischt ArchilekturMd. Łeipilg 1910, *. 4 i nn.