Print0006 TIF

6 PEDIATRIA

Jest to okres doskonalenia się ruchów lokomo-cyjnych. Chód dziecka jest jeszcze niezgrabny, nieelastyczny — stąpanie na całych stopach, dostawczy krok przy wchodzeniu na schody; może być zakłócony nawet małymi przeszkodami. Doskonali się mowa dziecka — zwiększa się zasób słów, płynność mowy; 3-latek potrafi łączyć proste zdania. Dziecko w tym okresie cechuje:

—    duża aktywność ruchowa (jest niemal w ciągłym ruchu), radość z udanych czynności ruchowych;

—    rozrzutność ruchów — włączanie do wykonania jednej czynności ruchowej wielu grup mięśniowych, obecność tzw. przyruchów (wczesna faza procesu mielinizacji włókien nerwowych i rozchodzenie się pobudzenia na sąsiadujące neurony);

—    pojawianie się ruchów naśladujących zachowania osób dorosłych (tzw. praksje wg S. Szuma-na).

Okres przedszkolny — 4.-6. rok życia

Obejmuje on 3 lata poprzedzające rozpoczęcie nauki w szkole (w zależności od wieku i środowiska 30-80% dzieci w tym wieku uczęszcza do przedszkola).

Tempo wzrastania jest wyraźnie mniejsze. Roczne przyrosty wysokości ciała wynoszą średnio 6-8 cm; masy ciała 2 kg. Dziecko jest szczupłe, wydłużają się kończyny. Dzięki rozwojowi tkanki mięśniowej poprawia się postawa ciała — zmniejsza się lordoza lędźwiowa, uwypuklenie brzucha; kształtują się podłużny i poprzeczny łuk stopy (zakończenie około 8. rż.); większość dzieci ma zaznaczoną koślawość kolan. Około 6. rż. wyrzyna się pierwszy ząb stały (pierwszy trzonowiec, „szóstka”) i rozpoczyna się wymiana zębów mlecznych (zwykle od siekaczy przyśrodkowych w żuchwie).

Ruchy lokomocyjne dziecka cechuje stale zwiększająca się harmonia (swobodnie biega, chodzi, skacze, jest zwinne). Ruchy są rytmiczne, płynne, choć brak im jeszcze dokładności. Dziecko łatwo opanowuje nowe ruchy i umiejętności ruchowe — sportowe (np. pływanie, jazdę na rowerze, łyżwach, nartach) i obsługi. Wiek około 5 rż. nazywa się w rozwoju motorycznym okresem „złotym” lub „równowagi przedszkolnej”.

Dziecko jest bardzo ruchliwe (nadruchliwość, „głód ruchu”). Jego ruchy są nadal rozrzutne (obszerne). Chętnie rywalizuje w zajęciach ruchowych, czerpie z nich radość i wzorce z zachowań ruchowych starszych dzieci i dorosłych. Ta duża spontaniczna aktywność ruchowa sprzyja obciążeniu wysiłkiem i rozwojowi funkcji zaopatrzenia tlenowego (wydolności fizycznej). Dziecko ma przy tym zdolność do samoregulacji wysiłku. Niedoskonałe są nadal ruchy manualne (trudności w zawiązaniu sznurowadeł, zapięciu guzika). Występują trudności w dłuższej koncentracji na jednej czynności, dziecko stale zmienia rodzaje zajęć. Nie potrafi przystosować się do czynności wykonywanych przez dorosłych (np. monotonnego spaceru).

Charakterystycznym, nowym zjawiskiem w mo-toryczności dzieci w wieku przedszkolnym jest dymorfizm płciowy (różnice między chłopcami i dziewczętami) w zakresie zainteresowań ruchowych. Jest to uwarunkowane czynnikami kulturowymi i obyczajowością. Dziewczęta dostają zabawki „dziewczęce” i preferują (naśladują) zabawy

0    mniejszej ekspresji ruchowej (np. zabawa „w dom”). Chłopcy wybierają zabawki i zabawy wymagające większego wysiłku fizycznego i ruchu na większej przestrzeni. Jest to przyczyną zaznaczających się w wieku przedszkolnym różnic w sprawności i wydolności fizycznej dziewcząt i chłopców — na korzyść tych ostatnich.

Młodszy wiek szkolny — od 7. do 10./12. roku

życia

Granice biologiczne tego okresu wyznaczają: wyrżnięcie się pierwszego zęba stałego oraz wystąpienie pierwszych, widocznych objawów dojrzewania płciowego.

Cechuje go najwolniejsze w całym dzieciństwie tempo wzrastania (jakby „wyciszenie przed burzą”). Roczne przyrosty wysokości ciała wynoszą około 5 cm; masy ciała 3-3,5 kg. Trochę większe niż wcześniej przyrosty masy ciała (tkanki tłuszczowej

1    mięśniowej) sprawiają, że dziecko nieco „peł-nieje”. Maleją przyrosty obwodu głowy; pod koniec tego okresu mózg osiąga swą ostateczną wielkość. U części dzieci obu płci około 7.-8. rż. obserwuje się pewne przyśpieszenie wzrastania, zwane „skokiem szkolnym”. Uważa się, że jego przyczyną jest zmiana trybu życia i zwiększenie liczby bodźców działających na o.u.n. w związku z rozpoczęciem nauki w szkole.

Jest to szczególnie korzystny okres w rozwoju motorycznym, zwany „pełnią dzieciństwa” lub etapem „dziecka doskonałego”. Dziecko charakteryzuje doskonałość ruchów lokomocyjnych i sportowych; refleksyjność, celowość i ekonomia ruchów; zdolność do opanowania wielostronnych umiejętności ruchowych, wysoki poziom sprawności fizycznej, zwłaszcza zwinności. Jest ono zainteresowane ruchem i wciąż odczuwa jego potrzebę („głód ruchu”). Rozpoczęcie nauki w szkole stanowi z tego powodu trudność, „wymuszając” długo trwałe unieruchomienie, koncentrację uwagi ora; pracę drobnych mięśni dłoni, których sprawnoś< nie jest jeszcze duża. Stopniowo, około 10. rż następuje przystosowanie motoryczne do szkół; — zwiększenie zdolności do koncentracji uwag i precyzji pisania, zmniejszenie niepokoju ruchowe go i liczby przyruchów (kończy się okres mieliniza cji układu nerwowego).

W tym wieku pogłębiają się różnice w rozwoj motorycznym dziewcząt i chłopców w zakresi zainteresowań rodzajem zajęć ruchowych, sposob