S5006930

IV .KORDIAN'

charakteru narodowego i przeprowadził ich weryfikacje w ogniu historycznej próby. Dramat odsłonił konflikt postaw, określonych przez narodową tradycją. Dzieje nieudanego zamachu na cara Mikołaja I stały się w intencji poety probierzem históriotwórczej mocy poglądów, którymi kierowali się przywódcy narodu, postawieni przed koniecznością czynu. Próba wypadła niepomyślnie. Aktywne pierwiastki narodowej świadomości okazały się niezdolne do przezwyciężenia narodowego konserwatyzmu.

Teatr. Kordian był również świadectwem twórczego przyswojenia przez poetę osiągnięć ówczesnego teatru francuskiego. Umiejętne łączenie scen ze świata „nadprzyrodzonego” ze scenami „naturalnymi”, funkcjonalne wprowadzenie tłumu na scenę, budowa efektowne] przestrzeni scenicznej, wzmożenie dynamiki akcji dzięki zmienności scen (podział na sceny kameralne 1 otwarte, czy, z drugiej strony — na równie kontrastowe elementy, jak np. szczyty gór i podziemia), wskazywały na związek dramatu z oglądanymi przez poetę widowiskami scenicznymi. Głównie zaś ze spektaklami wystawianymi w awangardowych teatrach Paryża: Cirque Glympiąue, Diorama, Funambules ^ł.

Urok szwajcarskiej przyrody. W omawianym dramacie dał poeta jednocześnie wyraz zainteresowaniu przyrodą, m. in. krajobrazem górskim (scena na Mont Blanc). Można powiedzieć, iż Kordian okazał się świadectwem wykrystalizowania się w świadomości poety swoistej filozofii przyrody. Z jednej strony przyroda została potraktowana jako tło dla rytmu psychologicznych rozterek jednostki, debatującej nad sensem życia 1 przemijania w czasie. Jednocześnie obrazy przyrody ilustrowały prawidłowości historyczne. Tworzyły przestrzeń znaczącą w planie historio-

¹ Por. Z. Raszewski, O teatralnym kształcie „Balladyny”, •Pamiętnik Teatralny* 1959, z. 1-3.

aoficznym. Jak np. wizje świata w Przygotowaniu czy obrazy chmury w 11II akcie dramatu.

Inne okoliczności powstania „Balladyny". Światopogląd poety w obu wspomnianych zakresach, w dziedzinie filozofii przyrody 1 filozofii historii kształtował się pod wyraźnym patronatem idei ówczesne] niemieckiej filozofii 1 estetyki. „Pracuję teraz ciągle — czytam bardzo wiele, rzuciłem się cały w filozofłją niemiecką — pomimo wielu czczych marzeń idealizmu karmi ona moją imaginacją” ^{1 2} — pisał do matki z Genewy w styczniu 1834 r. Tym samym poeta kontynuował swoje dawniejsze studia nad dziełami teoretyków niemieckiego i europejskiego romantyzmu, o których wspominał Jeszcze we Wstępie do III tomu Poezji z poprzedniego roku. Tam też przedstawił program postulujący powstanie utworów o tematyce historycznej, które ukazując przeszłość miały tą drogą odtwarzać obraz narodowej świadomości. Analiza narodowej świadomości miała prowadzić do odkrycia kształtu historycznego przeznaczenia Polski.

Jak przypuszczają badacze, pomysł dramatu mógł się zrodzić jeszcze w jesieni 1833 r.' Ostatecznie jednak dramat został ukończony w grudniu 1834 r. Przez parę lat przeleżał się w rękopisie, a drukiem został wydany dopiero w lipcu 1839 r. Studia nad dziejami tekstu skłoniły niektórych badaczy do wysunięcia hipotezy, że w ciągu tak długiego czasu musiał on ulec zmianom, i że tym samym należy mówić o dwóch wersjach Balladyny, tej z roku 1834 i tej z lat 1838—1839.

W okresie międzywojennym odkryty został, znajdujący

1

*    Korespondencja Juliusza Słowackiego, oprać. E. Sawrymo-wicz, Wrocluw 1062, l. l, s. 226:

2

   Kalendarz żucia i twórczości Juliusza Słowackiego, oprać. E. Sawrymowicz, Wrocław 1960, s. 201.