Screenshot 07 11 15 ,GI

Rozdział II. Pedagogika Petera Petersena 355

Problemem godnym szerszego potraktowania jest realizm pedagogiczny Petersena⁹. Ponieważ centralnym pojęciem jego teorii było pojęcie wspólnoty, w istocie to ono decydowało o tym, czy jego pedagogika jest rzeczywiście realistyczna. Pojęcie to było jednak wysoce niejednoznaczne. Miało do pewnego stopnia utopijny charakter. Realizm Petersena podlegał ewolucji - od realizmu ontologicznego do oportunistycznego, z drugiej strony tworzył konglomerat z idealizmem, zwanym przez Nawroczyńskiego praktycznym (idcałizacja mocy wychowawczych tkwiących we wspólnocie, narodzie czy rasie).

Posługując się natomiast klasyfikacją Chmaja. możemy zaliczyć poglądy Petersena do tzw. realizmu sprzecznego (obok biologicznego i humanistycznego)^,0. Ocena realizmu w ogóle, jako opozycji idealizmu, dokonana przez Chmaja, była druzgocąca. Widział w nim ograniczenie zarówno rozwoju jednostki osobowość bowiem uczestniczy w czysto technicznej przemianie życia społecznego, jak i ograniczenie lub negację wartości przeżyć osobistych, kultura zaś zatraca swój duchowy charakter i demoralizuje jednostki. Jego zdaniem pedagogika realistyczna nie doceniała wartości twórczych osobowości". W tej perspektywie stanowisko Petersena wydaje się chwiejne teoretycznie i spłaszczające obszar praktyki.

Według S. Hessena, rozstrzygnięcia, które wypracował samodzielnie Petersen, nie były w pełni odkrywcze, ponieważ już przed nim do takich rozwiązań doszedł czołowy reprezentant ruchu swobodnego wychowania w Rosji - K. N Wentzcl. Idee te należały bowiem do atmosfery intelektualnej początku XX w.¹².

Wydaje się. że w koncepcji wspólnoty mieści się zarazem siła i słabość jego teorii. Siła - ponieważ wskazał on na obiektywny czynnik w indywidualnym i społecznym rozwoju człowieka (duch wspólnoty), słabość zaś tkwi w tym. że niezwykle łatwo dało się odwrócić osobotwórczą potęgę wychowawczą wspólnoty w jej przeciwieństwo. Ten ostatni moment wskazuje na jeszcze jeden paradoks tkwiący w wysiłkach Petersena - czynnik polityczny, który usuwał on w latach dwudziestych zarówno z teorii, jak i praktyki, w latach trzydziestych zadecydował o ich kształcie.