skanowanie 10 11 15 32 (13)

nych lat nastąpił wzrost liczby niepełnosprawnych o ponad 630 tys. (natomiast odsetek sięgnął prawie 19% w wieku 15 i więcej lat)¹. Prawie 78% dorosłych osób niepełnosprawnych posiada orzeczenie o inwalidztwie, pozostałe 22% nie posiadało orzeczenia, ale deklarowało poważne ograniczenia w wykonywaniu podstawowych czynności życiowych. Wśród osób z orzeczeniem najliczniej reprezentowana była grupa posiadająca lekki stopień niepełnosprawności, następnie umiarkowany oraz znaczny. Ponad 60% orzeczeń o znacznym stopniu niepełnosprawności posiadają osoby w wieku poprodukcyjnym, kolejne 26% dotyczy osób w wieku produkcyjnym niemobilnym (45-59/64 lat)².

Zdecydowana większość osób niepełnosprawnych (82%), to osoby bierne zawodowo, tylko co piąta, szósta osoba pracuje, bądź poszukuje pracy³. Niska wartość wskaźnika zatrudnienia, czyli udziału pracujących w ogólnej liczbie ludności (w tym przypadku niepełnosprawnej w wieku 15 i więcej lat), oscylująca wokół poziomu 15%, wiąże się w dużej mierze z generalnie niskim poziomem wykształcenia ludności niepełnosprawnej⁴. Do zatrudniania niepełnosprawnych zniechęcają m.in. skrócony czas pracy dla tych osób, poziom przygotowania zawodowego, zwiększona absencja chorobowa, niższa sprawność — zmniejszające ich wydajność⁵. Ważną rolę odgrywa również stereotypowe postrzeganie osób niepełnosprawnych przez pracodawców. Z drugiej strony rozwijany jest system bodźców ekonomicznych nakłaniających do większego zatrudniania niepełnosprawnych.

Prawa osób niepełnosprawnych obecnie są w Konstytucji RP, która zapewnia zakaz dyskryminacji obywateli, a także zapewnia wolność wyboru zawodu i miejsca pracy. Na podstawie zapisu art. 69 Konstytucji osoby niepełnosprawne mogą liczyć na pomoc ze strony władz publicznych w zabezpieczeniu egzystencji i w przysposobieniu do pracy. Polityka społeczna Unii Europejskiej priorytetowo traktuje działania służące tworzeniu nowych miejsc pracy dla niepełnosprawnych i zwiększania możliwości ich zatrudnienia, w myśl przyjętej w 1996 r. Nowej strategii Wspólnoty Europejskiej w odniesieniu do osób niepełnosprawnych oraz działaniami na rzecz zwalczania wykluczenia społecznego. W ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) przekazywane są znaczne środki na aktywizację zawodową oraz walkę z dyskryminacją osób niepełnosprawnych na rynku pracy.

Na podstawie ustawy zasadniczej zostały określone także obowiązki władz publicznych odnoszące się do osób niepełnosprawnych. Znaleźć je można w wielu aktach prawnych, np. w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, ustawie o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, o pomocy społecznej, o systemie ubezpieczeń społecznych, zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu⁶.

Szczególnym dokumentem odnoszącym się do osób niepełnosprawnych jest przyjęta 1 sierpnia 1997 r. uchwałą Sejmu RP Karta Praw Osób Niepełnosprawnych⁷, którą potwierdzono .niezbywalne prawa osób niepełnosprawnych, oraz wezwano rząd i władze samorządowe do podjęcia działań ukierunkowanych na urzeczywistnianie tych praw (dostęp do wszelkich dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym, dostęp do rehabilitacji, nauki, zatrudnienia).

Koordynacja polityki wobec niepełnosprawnych i działań zleconych organizacjom pozarządowym należy w Polsce do Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. Istotnym instrumentem polityki rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych jest Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), którego zadaniem jest realizacja zasady równości szans osób niepełnosprawnych i tworzenie polityki ich zatrudnienia. Środki z PFRON przeznaczane są głównie na tworzenie nowych i przystosowanie istniejących miejsc pracy do potrzeb niepełnosprawnych, tworzenie zakładów pracy chronionej, warsztatów terapii zajęciowej, organizowanie szkoleń i przekwalifikowania, likwidację barier architektonicznych, a także udzielanie pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz na rehabilitację leczniczą i społeczną.

W ramach obowiązującego prawa instytucją odpowiedzialną w Polsce za umożliwienie osobom niepełnosprawnym samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie jest pomoc społeczna. Jej zadania są wykonywane przez samorząd terytorialny oraz organy administracji rządowej, które mogą i powinny współpracować z organizacjami pozarządowymi. Niepełnosprawność wymieniona jest w ustawie o pomocy społecznej jako jedna z kilkunastu trudnych sytuacji uprawniających do korzystania z niej. Pomoc społeczna powinna mobilizować, wspie-

1

   Pod koniec 2004 r. żyło w Polsce ponad 6,2 min osób niepełnosprawnych, z tego 4,8 min osób niepełnosprawnych prawnie. Liczba osób niepełnosprawnych tylko biologicznie wzrosła o prawie 360 tys., a prawnie 273 tys. Najliczniejszą grupę wśród osób niepełnosprawnych tworzą niepełnosprawni prawnie i jednocześnie biologicznie (stanowią prawie połowę tej populacji). Blisko co trzecia osoba miała prawne orzeczenie o niepełnosprawności, lecz nie odczuwała żadnych ograniczeń w życiu codziennym, kolejne 22% zbiorowości to osoby bez orzeczeń, ale mające ograniczenia w wykonywaniu podstawowych czynności życiowych (niepełnosprawne tylko biologicznie), Stan zdrowia ludności Polski w 2004 r..., op.cit., s. 49.

2

   Ibidem, s. 50.

3

   Ibidem, s. 51.

4

   Wskaźnik zatrudnienia jest tak dla ludności ogółem, jak i dla niepełnosprawnych pozytywnie skorelowany z poziomem wykształcenia. Im bardziej wyedukowane osoby, tym wyższy jest wskaźnik ich zatrudnienia. M. Wójcik, Aktywność ekonomiczna osób niepełnosprawnych, [w:] Osoby niepełnosprawne w społeczeństwie polskim okresu transformacji, (red.) B. Skrętowicz, M. Komorska, UMC-S, Lublin, s. 40.

5

   A. Barczyński, Podwyższone koszty związane z rehabilitacją zawodową i zatrudnianiem osób niepełnosprawnych i zakładzie pracy chronionej - identyfikacja i metody obliczania, KIG-R, Warszawa 2001.

6

   Zob. wykaz aktów prawnych S. Golinowska, Integracja społeczna..., op.cit., s. 146-149.

7

   M.P. z 13 sierpnia 1997 r., nr 50, poz. 475.