socjologia

188 Rozdział 6. Socjologia ciała - zdrowie, choroba i starzenie się

Starsi ludzie w ogóle znajdują się z reguły w gorszej sytuacji materialnej niż inne kategorie społeczne. Przejściu na emeryturę towarzyszy utrata dochodów, co może powodować znaczny spadek poziomu życia. Socjologowie zwracają uwagę, że nierówności dotyczące ludzi w młodszym wieku utrzymują się na starość, chociaż większość badań nad ubóstwem i różnicami klasowymi skupia się wyłącznie na ludziach w wieku produkcyjnym. Nie tak dawno przeprowadzone przez uniwersytet w Kent badanie stylów życia 1317 starszych mieszkańców Wielkiej Brytanii (zob. Milne, Hatzidimitradou, Harding 1999) wykazało istnienie dwóch „światów”. W jednym z nich stosunkowo wygodne życic prowadzą jednostki od niedawna będące na emeryturze, mieszkające z rodziną i utrzymujące się z emerytury. Mieszkańców drugiego z tych światów, ludzi po osiemdziesiątce, mieszkających samotnie, mających niewielkie oszczędności, często poważnie dotyka bieda. Badanie pokazało, że połowa populacji ludzi w wieku ponad osiemdziesięciu lat utrzymuje się za osiemdziesiąt funtów tygodniowo lub jeszcze mniej. Na liście głównych obaw uczestników badania brak pieniędzy występował na drugim miejscu, tuż za chorobami.

Zakończenie - przyszłość starości

W społeczeństwie, w którym dużą wagę przywiązuje się do młodości, witalności i atrakcyjności fizycznej, starsi ludzie są niedostrzegani. Jednakże w ostatnich latach postawy wobec starości w pewnym stopniu zmieniły się. Nie zanosi się wprawdzie na to, żeby starsi ludzie odzyskali swój dawny autorytet i poważanie, jakim darzono starszyznę we wcześniejszych formacjach społecznych, ale ponieważ stanowią oni znaczniejszą niż dawniej część społeczeństwa, wzrosła ich siła polityczna. Już dziś stanowią silne lobby polityczne.

Coraz więcej osób uważa też jesień życia za czas wielkich możliwości, zwieńczenie wcześniejszych zmagań. Jest to czas refleksji nad pełnią życia, ale zarazem szansa na dalszy rozwój, uczenie się i poznawanie świata. Lata, w których jednostki są już wolne od obowiązków rodzicielskich i pracy zawodowej, nazywa się często trzecim wiekiem W tym dłuższym dziś niż kiedykolwiek przedtem okresie jednostki mogą prowadzić swobodny, niezależny tryb życia, podróżować, dokształcać się lub nabywać nowych umiejętności. Czwarty wiek odnosi się natomiast do czasu, kiedy jednostkom trudno już zachować pełną niezależność i samodzielnie dbać o siebie.

Grupy działaczy zaczęły również walczyć z dyskryminacją ludzi ze względu na wiek (ageism). Tego typu dyskryminacja jest taką sama ideologią jak seksizm i rasizm. Na temat ludzi starszych funkcjonuje tyle samo fałszywych stereotypów co na każdy inny temat. Panuje na przykład powszechne przekonanie, że starsi pracownicy są mniej kompetentni niż młodsi, że większość ludzi, którzy przekroczyli sześćdziesiąty piąty rok życia, idzie do szpitala albo domu opieki, wielu z nich zaś to zgrzybiali starcy. Wszystkie te przekonania są błędne. Przeciętna wydajność i frekwencja w pracy są w przypadku pracowników po sześćdziesiątce wyższe niż w młodszych grupach wiekowych, 95% ludzi po sześćdziesiątym piątym roku życia mieszka w domu, a tylko u 7% osób w grupie wiekowej od sześćdziesięciu pięciu do osiemdziesięciu lat występują wyraźne starcze zmiany.

Michael Young i Tom Schuller w książce Life after Work. The Arriual of the Age-less Society (1991) piszą, że wiek stał się narzędziem ucisku i jest wykorzystywany do

^——— M.iifi r»>vi irinitfirliafWtfiiiTi

r

Zakończenie - przyszłość starości

wpisywania ludzi w ustalone, stereotypowe role. Wielu starszych ludzi buntuje się przeciw takiemu traktowaniu. Poszukując nowych zajęć i sposobów samorealizacji, kontestują oni to, co Young i Schuller nazywają „społeczeństwem ponad zróżnicowaniami wiekowymi”.

W społeczeństwach nowoczesnych ludzie młodzi i starzy są sztywno przyporządkowani kategoriom wiekowym, a ich cechy, dążenia i tożsamości pozostają na dalszym planie. Zdaniem Younga i Schullera te dwie grupy powinny sprzymierzyć się i wspólnie uwolnić od tej kategoryzacji, tworząc społeczeństwo ponad zróżnicowaniami wiekowymi. Staliby się pionierami nie tylko w walce o własne interesy, ale również o pozycję społeczną większości społeczeństwa w wieku produkcyjnym.

Young i Schuller uważają, że młodzi i starzy mogliby wspólnie wyrwać społeczeństwo nowoczesne z kieratu konsumeryzmu. Cytując Vtrginię Woołf, piszą, że ludzie wyzwoliliby się z ograniczeń, jakie nakłada na nich praca zawodowa, „robienia zawsze czegoś, czego nie ma się ochoty robić, i to nadskakując i przypochlebiając się jak niewolnik”. Mogliby rozwijać swoje własne, wyjątkowe zdolności i zainteresowania, jak w sposób spektakularny zrobiła to Woolf. Jak sama uważała, w przeciwnym razie, „skromny, ale jakże drogi właścicielce” talent pisarski „obróciłby się wniwecz, a wraz z nim ja sama, moja dusza [...] jakby rdza strawiła wiosenne pąki".

PODSUMOWANIE

Socjologia jako dyscyplina zajmuje się wpływem czynników społecznych na ciało człowieka. Oddziaływania społeczne i środowiskowe mają wpływ na zachowanie zdrowia bądź powodują choroby, co przejawia się tym, że pewne grupy ludzi cieszą się znacznie lepszym zdrowiem niż inne.

£ł Badania socjologiczne wykazały ścisły związek między chorobą a nierównością. W krajach uprzemysłowionych średnia wieku w grupach uboższych jest niższa niż w warstwie ludzi lepiej uposażonych, są oni również bardziej podatni na choroby. Średnia wieku jest też wyższa w krajach bogatszych niż w tych biedniejszych. Niektórzy w całości przypisują klasowe zróżnicowanie stanu zdrowia działaniu czynników kulturowych i behawioralnych, takich jak sposób odżywiania i styl życia. Inni kładą nacisk na czynniki strukturalne, jak bezrobocie, złe warunki mieszkaniowe i złe warunki pracy.

§] Zdrowie i choroba są też skorelowane z płcią i rasą. Prawne w każdym kraju na świccie kobiety żyją przeciętnie dłużej niż mężczyźni, ale częściej chorują. Pewne choroby występują częściej w populacjach mniejszościowych niż wśród białej większości. Różnice zdrowotne związane z płcią i rasą próbowano wyjaśniać, odwołując się do genetyki, ale sama genetyka nie tłumaczy tych nierówności. O ile pewne schorzenia mogą mieć podłoże biologiczne, o tyle ogólne zróżnicowanie społeczeństwa pod względem zdrowia ma związek z czynnikami społecznymi i zróżnicowaniem warunków materialnych poszczególnych grup.

03 Medycyna zachodnia jest oparta na biomedycznym modelu zdrowia - przekonaniu, że chorobę można zdefiniować w kategoriach obiektywnych i że chore ciało można przywrócić do zdrowia, stosując naukowe metody leczenia. Biomedyczny model zdrowia powstawał wraz ze społeczeństwami nowoczesnymi. Miało to