stanislav008

(7 II Piśmiennictwo łacińskie i polskie XIII-XIV wieku. Twórczość w języku łacińskim

łączyły się z koniecznością obsadzenia tronu i przywrócenia panującemu godności monarszej. Pod piórem Wincentego ideologia zjednoczeniowa związała się nierozerwalnie z dzielnicowymi aspiracjami Krakowa, pretendującego do utrwalenia swej roli jako stolicy (nie tylko senioralnej, ale państwowej) oraz zabiegającego o powołanie arcybiskupstwa krakowskiego, równorzędnego z gnieźnieńskim. Bardzo mocno zostały w utworze podkreślone więzy Stanisława z Krakowem: jest on świętym polskim, ale byl krakowskim biskupem. W tym mieście spoczywają jego szczątki; także tu przechowywane są insygnia władzy królewskiej; tutaj więc, i tylko tutaj może nastąpić odrodzenie Ojczyzny.

Spleciona z żywotem Stanisława historia kraju poucza, że okresy świetności państwowej przypadały pod panowaniem władców silnie związanych z Kościołem i podporządkowujących swe poczynania jego ideologii. Ta interpretalio ecclesiastica dziejów narodowych rzutuje też w przyszłość: zjednoczenie i renowacja monarchii nastąpią z woli Bożej, a odnowione państwo będzie mogło wzrastać i rozwijać się tylko pod warunkiem pełnej harmonii władzy świeckiej z władzą kościelną.

Do legendy św. Stanisława Wincenty z Kielczy dopisał nową kartę, odbijającą problemy i aspiracje współczesnych mu czasów. Przyczynił się do utrwalenia w świadomości kolejnych pokoleń Polaków wykreowanej przez siebie — zgodnie z tradycją kościelną — wizji biskupa-męczennika, którego zgon, a potem pośmiertny tryumf w cudowny sposób splotły się z losami narodu i państwa polskiego, stając się symbolami upadku oraz odrodzenia. Hagiograficzna twórczość dominikańskiego pisarza niosła w sobie silny ładunek myśli historiozoficznej i politycznej.

2. HAGIOGRAFIA

JAKO ŹRÓDŁO MASOWEJ WYOBRAŹNI (ŻYWOTY I MIRACULA)

Omówione dotychczas utwory nie wyczerpują zasobu żywotów powstałych w Polsce w XIII i XIV wieku. W łacińskim piśmiennictwie tego czasu hagiografia należała do najpopularniejszych form literackich. Można by wymienić wiele vitae oraz miracula opowiadających zwłaszcza o rodzimych świętych. Znalazłby się wśród nich Żywot świętej Jadwigi (Vita sanctae Hedwigis) napisany między 1267 a 1300 rokiem przez nie znanego z imienia minorytę śląskiego, wspierający się głównie na aktach procesu kanonizacyjnego i wyposażony dodatkowo w obszerną dokumentację genealogiczną. Jadwiga (ok. 1174-1243), żona Henryka Brodatego, zasłynęła jako świątobliwa protektorka monastycyzmu na Śląsku. Popierała zwłaszcza franciszkanów i cystersów; sama zaś, po złożeniu ślubów czystości ok. r. 1220, osiadła w klasztorze cystersek w Trzebnicy.

W pierwszej połowie XIV wieku powstał żywot innej świątobliwej niewiasty, Kingi (Kunegundy, 1234-1292), żony księcia Bolesława Wstydliwego, księżnej krakowskiej i sandomierskiej, pt. Vita et miracula sanctae Kyngae ducissae Cracovien-sis (Żywot i cuda iw. Kingi, księżnej krakowskiej). Po owdowieniu w r. 1279 Kinga wstąpiła do założonego przez siebie klasztoru klarysek w Starym Sączu i tam przebywała do śmierci. Z jej osobą wiąże się hipoteza o powstaniu pierwszego 180 w Polsce przekładu Psałterza na język narodowy (zob. Twórczość w języku polskim.

rozdz. V, Przekłady Psałterza). Również z XIV wieku pochodzi żywot św. Jacka: De vita et miraculis sancti lacchonis (Żywot i cuda iw. Jacka), napisany przez dominikanina Stanisława z Krakowa (ok. 1300-1365), ml r. 1350 prowincjała zakonu kaznodziejskiego. Jacek (Hiucynthus, ok. 1183-1257), zapewne z rodu Od-lowążów, wstąpił do zakonu dominikańskiego w Rzymie w r. 1216, a następnie rozpoczął działalność założycielską w kraju, gdzie z jego inicjatywy powstały konwenty m.in. w Krakowie (1225), Wrocławiu (1226) i < idnńsku (1227). Pisano nadto żywoty i zbierano cuda świętych: Salomei (Vita sanctae Salomeae — Żywot oi .Salomei), Floriana (Translatio sancti Floriani — hansłacja iw. Floriana) i innych.

Hagiografia spełniała w kulturze Polski średniowieczni | /łożoną rolę. Rozpatrywana jako forma piśmiennic-i»a winna być uznana za główną (obok kronik) szkołę piozy narracyjnej. Ta najdawniejsza postać historiografii,

•    /' ipiąca z doświadczeń i wzorów europejskich, wciela-l'i' a konwencje chrześcijańskiego żywotopisarstwa Za-•Innlii, stała się terenem formowania się techniki opoli l ulania o zdarzeniach, konstruowania postaci bohatera i po /i nlowania jego osobowości, budowania dialogu i monologu, a przy tym — wykorzystywania bogatego o|" i Inni u środków retoryczno-stylistycznych do kom-Ihmowitniu wypowiedzi słownej. Jej dorobek nie pozostał In / wpływu na późniejsze piśmiennictwo. Technika llltl htcyjnit owocowała w prozie łacińskiej i polskiej.

»■ /fśnic tematy i wątki hagiograficzne przenikały Mm Innych form literatury, np. do poezji liturgicznej, doninit /njąc zarazem osnowy kaznodziejstwu i znajdując Mdliii u- w dziełach plastycznych, zwłaszcza w malarstwie

•    w i zrżbie.

>

1'unlin świętego była formowana z materii niejedno-•"ilin’1 Na podstawowy budulec składały się dane l^|l"Ui!ilu zno-historyczne, czerpane z tradycji pisanej lub •"•Im I. nie zawsze wiarygodne, ale pozwalające w przy-Włtonlii odtworzyć indywidualną drogę życiową i jedno-•IIm •we cechy osobowości bohatera. Jednakże ów zasób <N**|*ti m znój wiedzy ulegał radykalnemu przekształceniu

Lfiknięciu z założonym, konwencjonalnym modelem Iflnścl, na który składały się określone cnoty oraz •dolni "u czynienia cudów, a w niektórych przypadkach ""'im z stereotypowe motywy męczeństwa. Idealny wzór *t’ki«.il dominację, podporządkowywał sobie przekaz

Nw Kingu, skrzydło tryptyku zc Starego Sącza