0263

248

PRZEMYSŁ IX (ż. RYKSA. MAŁGORZATA).

V. 10.

życia męża, gdyż Przemysł ożenił się potem jeszcze po raz trzeci (por. niżej). Zmarła tedy Ryksa między 1 września 1288 r. a 19 kwietnia 1293 r. Według Długosza¹) żyła jeszcze 26 czerwca 1295 i\, t. j. w chwili koronacyi Przemysła; wiadomość ta, jak zaraz niżej zobaczymy, polega na nieporozumieniu.

3. Małgorzata.

Już z samego zestawienia ustalonego poprzednio faktu, iż Ryksa zmarła przed 19 kwietnia 1293 r. z wiadomością przekazaną przez Rocz. Wielk.²), tudzież Katal. arcyb. gnieźn. ³), że razem z Przemysłem koronowaną była 26 czerwca 1295 r. małżonka jego (niepodana z imienia), jak nie mniej ze wzmianką w dokumencie Włodzisława Łokietka z 10 marca 1296 r.^{4 5}) o żyjącej podówczas, również po imieniu nienazwanej wdowie króla polskiego (relicta regis Polonie), dzierżącej prawem wiennem Zbąszyń, wynika, że Przemysł po śmierci Ryksy wszedł po raz trzeci w związki małżeńskie, i że go ta trzecia jego żona przeżyła. Spostrzeżenie to, wyprowadzone drogą wnioskowania, znajduje wyraźne potwierdzenie w źródłach, z których zarazem dowiadujemy się bliższych szczegółów o tej trzeciej żonie Przemysła. W Rocz. Lubee.³), w zapisce z r. 1302, podaną jest następująca wiadomość o Albrechcie, ks. sasko-lauenburskim: Ipse eciam Albert us dux... duxit in uxorem dominam Margaretham    relictam regis de Kalys, filiam scilicet    Alberti    marchionis de Bran-

denborch. Kto był owym rex de    Kalys, którego wdowę poślubił Albrecht, nie    podano    tu    imiennie, ale nie

można wątpić, że jest tu mowa o Przemyśle^-, tytuł rex do niego tylko stosować się może. a określenie de Kalys wskazuje, że pochodził z linii Piastów wielkopolskich. Że w istocie Przemysła II nazywano w zagranicznej historyografii, a nawet w współczesnych aktach urzędowych, księciem (później królem) kaliskim, dowodzą liczne źródła, jak n. p. układ    pokojowy margrabiów brandenburskich z r.    1284-⁶),    w    którym Przemysł

wymieniony jest jako dux de Kalis,    Cont. Zwetl. tertia ⁷) i Cont. Sancruc. tertia⁸),    w których    córka Przemysła,

Ryksa Elżbieta otrzymuje nazwę regina Ccdissie albo regina de Kalis, a państwo Przemysła regnum Calisiense. Nomenklatura ta odbiła się nawet w źródłach śląskich, a mianowicie w Chroń, princ. Pul.^s), gdzie o Ryksie Elżbiecie czytamy określenie: filia ducis Kalissiensis. Przekaz Rocz. Lubec. stwierdza też późniejszy odeń O jakie pół wieku Detmar¹⁰): Margrete. de dar nam den hertoghen bolizslaven von Kalys, de koniny wart der Polem. Imię Rolesław, z dodatkiem, że był księciem kaliskim, zdawałoby się wprawdzie wskazywać na Bolesława Pobożnego; wiadomo jednak o nim, że nie miał żony Małgorzaty, lecz Jolentę, i że Jolenta po śmierci męża nie wychodziła po raz wtóry za mąż, lecz wstąpiła do zakonu (F 2.), nadto książę ten nigdy nie przybrał tytułu królewskiego, o czem wyraźnie nadmienia Detmar. Ten ostatni szczegół wskazuje znowu na Przemysła; tak że imię Bolesław (zamiast Przemysł) w przekazie Detmara musimy uważać bądź to jako wynik pomieszania dwu nazw, bądź nawet dwu osób ze sobą¹¹). Niezależnie od powyższych źródeł stwierdza też pośrednio związek Przemysła z rodem margrabiów brandenburskich wiadomość Chroń. Aul. Reg ¹²). według której córka jego Ryksa (późniejsza żona Wacława II) chowaną była jako niedorosła dziewica na dworze Ottona V Długiego, margrabiego brandenburskiego; wprawdzie była ona narzeczoną zmarłego przedwcześnie syna jego Ottona (V. 14.), wszelako okoliczność, że nawet po jego śmierci została na dworze swego niedoszłego teścia, nie da się inaczej wytłomaczyć, jak tylko przypuszczeniem ściślejszego węzła, łączącego Przemysła z domem askańskim. Był Otton Długi bratem Albrechta III, ojca Małgorzaty.

Data urodzin Małgorzaty jest w każdym razie późniejszą od r. 1270, wtedy bowiem dopiero ojciec jej Albrecht III poślubił Matyldę, córkę Krzysztofa I, króla duńskiego ¹³).

Data zaślubin jej z Przemysłem jest niewątpliwie wcześniejszą od 23 kwietnia 1293 r., w tym bowiem dniu na jednym z dyplomatów Przemysła ^u) występuje jako świadek comes Lasch subdapifer domine

1

Hist. Pol. II. 527. — 2) Mon. Pol. III. 40. — 3) Ibid. III. 407. — 4) Kod. dypl. Wielk. II. nr. 745. —

2

^s) Mon. Germ. SS. XVI. 418. — 6) Riedel, Cod. dipl. Brand. B. II. 176; Por. Ulanowski, Kilka stów o małż Przem. II.

3

267 w uw. — 7) Mon. Germ. SS. IX. 661. 662. — 8) ibid. SS. IX. 734. — 9) Mon. Pol. III. 509. — 10) Wyd. Grautoff 180. —

4

U) W literaturze naszej pierwszy Ulanowski, Kilka słów o małż. Przem. II. 264 i n. zwrócił uwagę na to małżeństwo i szcze

5

gółowo je na podstawie źródeł omówił. — 12) Font. rer. Boh. IV. 85. — 13) Cohn, Stammtafeln. tabl. 73. — 14) Kod.

6

dypl. Wielk. II. nr. 695.