004

WSTĘP.

Za rubieżą pozostało Podole, Ukraina, większa część Wołynia.

Szmat to ziemi ogromny.

Od Zbrucza po porohy Dnieprowe od Dzikich Pól po Litewskie okraje.

Te ziemie, napozór smutne, okalały czarem.

Co tylko poczciwe, przyrastało do nich na zawsze.

To była nasza macierz.

Krwią polską broczona, kulturą polską żywiona, pracą polską zasilana.    - • '

Była dla Korony pawężą, stawiła.czoło najezdnikom, osłaniała od napaści.

Trwał na niej Polak długo'! w prący nie ustawał.

Tej ziemi dzieje piszę. ' ^    "

Chcę przywieść na pamięć dwory, kaplice, bibljoteki, zabytki, pamiątki bojów, by powiedzieć:

Tego wszystkiego już niema.

Przepadło stracone bezpowrotnie.

Ludzie co tam mieszkali, częściowo pomordowani, częściowo spaleni i popioły ich rozrzucone na cztery części świata.

Ci, co przy życiu pozostali, poszli na wygnanie, na tułaczkę, często nie mają kąta, by zapłakać.

Od swych progów wytartych, od swych mogił, poszli w świat.

A dwory? Z nich pozostały tylko zgliszcza, szkielety, często miejsca, gdzie stały, zostały zaorane, by właściciel nie poznał, gdzie się urodził.

Czasem komin sterczy, jako gniew Boży.

Ludzie, co odeszli, widzieli śmierć rodzinnego domu.