Magazyn6
3401

26

AFRYKA

wyżu centralnego, dochodzącego w niektórych miejscach do samego morza, bądź też niskiemi ziemiami, przeważnie aluwjalne-mi, o klimacie często bardzo niezdrowym dla Europejczyków. Przebieg linji brzegowej jest mało urozmaicony. Tylko w niewielu miejscach znajdujemy w Afryce nieco silniejszy rozwój linji brzegowej, tworzącej nieliczne zatoki i porty naturalne. Wynikiem takiej budowy wybrzeża jest antropogeograficzna cecha ludności, nie-uprawiającej prawie nigdzie żeglugi morskiej lub rybołówstwa. Pomijając krainę śródziemnomorską, która jest zupełnie odmienną dzielnicą antropogeograficzną A., wyjątek stanowią tylko ludy, mieszkające na pin. części wybrzeża Gwinei, pomiędzy ujściem rzeki Gambia a przyl. Zielonym, w zatoce Biafra, po obydwu stronach góry Kamerunu dookoła wyspy Fernando Po, po-między miastem Mosambik a ujściem rzeki Dżuba oraz w płd. części morza Czerwonego, w okolicach archipelagu Dahlak i Far-san.

Gdy zwrócimy uwagę na wymienione odcinki, to stwierdzimy, iż właśnie tam, przebieg linji brzegowej wykazuje lokalnie silniejszy nieco rozwój. Długość linji brzegowej lądu A. wynosi 3° óoo km, podczas gdy długość wybrzeża Europy — 37 200 km, mimo, że powierzchnia Europy stanowi tylko ok. ‘/, pow. A. Stosunek obszaru lądu do obszaru wysp i półwyspów wyraża się w odsetkach liczb 98,2% podczas gdy w Europie ten sam stosunek wynosi 73,27%. Pomimo jednak słabego rozczłonkowania wybrzeża, przeciętna odległość wewnętrzna od wybrzeży wynosi tylko 674 km (w Europie 342), a to dlatego, iż kontynent wydłużony jest na płn. w kierunku równoleżnikowym, w płd. zaś części w kierunku południko wym. Znajduje to swój wyraz w największej odległości od wybrzeża, wynoszącej w A. 1 800 km, podczas gdy w niezmiernie rozczłonkowanej Europie odległość ta wyraża się w niewiele mniejszej liczbie — 1 580 km (w Azji 2400 km).

W związku ze slabem rozczłonkowaniem brzegów, A. cechuje ubóstwo wysp, które, poza jednym Madagaskarem, są przeważnie drobne. Jako wyspy subkontynentalne uważać należy małe wysepki bądź grupki, leżące nieopodal brzegu morskiego. Najważniejsze wśród nich są: na płn. wyspy Dżer-ba i Kerkenna w zatoce Małego Syrtu; na zach. wyspa Bissagos przed płn. Gwineą (portugalską) i wyspa Szerbro należąca do Sierra Leone; na wsch. Mafia, Zanzibar i Pemba, oraz Archipelag Dahlak, w m. Czerwonem. Do wysp subkontynentalnych zalicza się także: Fernando Po w zatoce Biafra i wyśpię Sokotra, będącą przedłużeniem półwyspu Somali. Wszystkie inne wyspy, leżące dookoła kontynentu afrykańskiego, są tworami samodzielnemi. Największą z pośród nich jest Madagaskar, obejmująca ok. 600 tys. km² pow. (czwarta pod względem obszaru wyspa na kuli ziemskiej), która, mimo wąskości kanału, oddzielającego ją od Mozambiku (450 km), przy znacznej jednak tegoż głębokości (3 500), stanowi oddzielny świat antropo-geograficzny, wykazujący większy stopień pokrewieństwa z płd. Azją, aniżeli z wybrzeżem A. Pozostałe grupy wyspiarskie, jako to: w oc. Atlantyckim: Madeira, wyspy Kanaryjskie, w-y Przyl. Zielonego (Cap Verde), dalej w-y Zat. Gwinejskiej: Książęca (I. do Principe), św. Tomasza (St. Thome) i Annobon, oraz w. Wniebowstąpienia (Ascension), w. św. Heleny i Tristan da Cunha; w oc. Indyjskim: Komory, Amiranty i Sejszele są wyspami bądź wulkanicznemi bądź koralowemi, zaliczo-nemi do kontynentu A. jedynie dlatego, że są najbliżej niego położone.

2. Budowa pionowa. Z wyjątkiem względnie małego obszaru objętego przez Atlas, pokrywającego Marokko, Algerję i Tunis, należącego do alpejskich fałdowań trzeciorzędowych, reszta lądu A. tworzy bryłę prastarego pochodzenia. Ponieważ naogół jest ona mniej lub więcej wypiętrzona pionowo, przeto mówić możemy o wysokiej płycie kontynentalnej, która razem z płd.-wsch. częścią Ameryki płd., Arab ją, Dekanem i Australją tworzy genetycznie jeden obszar geologiczny. Cała ta masa należy do formacji paleozoicznej algonkijskiej, częściowo nawet archaicznej, i odznacza się tern, że po jej pionowem wypiętrzeniu nie ulegała w młodszych okresach geologicznych żadnym fałdowaniom.

Dla geologa budowa A. nacechowana jest niezmierną monotonją. Brak prawie zupełnie skamielin pochodzenia morskiego, zaś skamieliny kręgowców są wprawdzie bardzo ciekawe, ale niezmiernie rzadkie. W budowie prastarej płyty A. wyróżnić możemy dwa etapy: u spągu leżą skały podstawowe o znacznej miąższości i silnem pofałdowaniu, których warstwy mają nieraz kierunek