Magazyn66301

659

LUDNOŚĆ

Trzeba wreszcie podkreślić, że rozwój ludności wielu krajów w ostatnich 2 dziesięcioleciach odbywał się pod silnym wpływem wojny, która pozostawiła trwałe ślady, w postaci zniekształceń strukturalnych.

Głębokie przeobrażenia i zmiany, jakim ulegał w ostatniem stuleciu przebieg podstawowych procesów demograficznych (spadek rodności i umieralności), spowodowały równie daleko idące zmiany składu ludności według wieku, płci i stanu cywilnego. Struktura ludności większości krajów ma obecnie charakter nietrwały, znajduje się w toku ciągłych przeobrażeń i zmian.

2. Wiek ludności. Struktura według wieku ludności w społeczeństwie zamkniętem (t. zn. przy zupełnym braku wędrówek) kształtuje się pod bezpośrednim wpływem rozrodczości i umieralności. Gdyby roczna liczba urodzeń w ciągu stulecia pozostawała bez zmiany, wówczas pod koniec tego stulecia rozpatrywane społeczeństwo posiadałoby bardzo regularną i prostą strukturę według wieku: liczebność każdego rocznika wieku byłaby mniejsza od poprzedniego dokładnie o liczbę zgonów osób w tym wieku w ciągu roku. Obrazem graficznym takiej struktury według wieku (z uwzględnieniem płci) jest t. zw. piramida wieku, właściwie figura płaska o kształcie zbliżonym do trójkąta (zasadniczo krzywolinjowa). Na osi poziomej odłożone są tu liczebności poszczególnych grup wieku, na osi pionowej — wiek (por. wykresy na str. 670). Jeżeli liczba urodzeń wzrasta w sposób regularny z roku na rok — podstawa „piramidy" rozszerza się; ogólna liczba ludności wzrasta również. Jeżeli liczba urodzeń maleje — podstawa piramidy zwęża się, młode roczniki są coraz mniej liczne, wreszcie gdy spadek urodzeń przekroczy pewną granicę, piramida staje się „odwróconą", jej podstawa staje się węższa od części środkowej.

Piramida wieku, określona przez rzeczywisty przebieg rozrodczości i umieralności w poprzedzającem stuleciu, ulega zazwyczaj zniekształceniom na skutek wędrówek; okoliczności nadzwyczajne, jak wojny, klęski elementarne, wywołujące nagły wzrost umieralności, również zniekształcają jej sylwetkę.

Poniżej, w tabl. 49, zestawiamy strukturę według wieku ludności kilkunastu krajów, w czterech momentach: w połowie XIX stulecia, kiedy zmiany rodności i umieralności w większości krajów nie przybrały jeszcze wielkich rozmiarów, następnie bezpośrednio przed wojną światową, kiedy ewolucja rodności i umieralności w Europie zachodniej posunęła się już bardzo daleko, dalej, bezpośrednio po wojnie, kiedy zaburzenia strukturalne były najbardziej widoczne i wreszcie w latach ostatnich. Dokładne daty, których dotyczą liczby dla każdego kraju, zależne są od rozporządzalnych materjałów. Zasadniczo, dane dotyczą każdorazowych terytorjów politycznych, dane dla rozmaitych okresów nie są więc bez zastrzeżeń porównywalne. Wyjątek stanowią dane dla Polski w 1900 roku, będące wynikiem specjalnego przeliczenia (St. Szulc).

TABL. 49. LUDNOŚĆ WEDŁUG WIEKU W NIEKTÓRYCH KRAJACH (W odsetkach ogółu ludności każdego kraju)

Lata	Ludność w wieku lat
	0—4	a l	10—14	15—	20—29	30—39	40—49	50—59	60—69	70—79	80 i więcej

A. W połowie XIX stulecia

Anglja .	1851	13.1	H.7	10,7	9.8	17.5	13.2	9,9	6,8	4.5	2,2	0,6
Bułgar ja . .	1880	14.4	14,8	11,6	8,1	15.2	13.8	9,4	5.5	4.0	2.2	1,0
Francja.....	1850	9.3	9.2	8,8	8,8	16,3	14.8	12,5	10,2	6.5	2,8	0,8
Holandja.....	1850	11.3	II,I	10,8	9.3	17.4	13.4	10,6	8,2	4.9	2.4	0,6
Irlandja.....	1851	9.8	12,3	13.7	12.5	16,2	11,2	9.7^	7.4	4.8	1.7	0,7
Japonja . . .	1884	H.3	II, I	9.3	9.2	15.7	14,6	10,8	8,9	5.9	2.7	0,5
Kanada. .	1850	18,3	14.4	12,2	11,6	ić,9	10,6	7.4	4.7	2,4	I,	5
Niemcy......	1870	12,6	11.3	10,4	9.1	16.5	13.3	10,7	8,4	5.2	2,1	0.4
Polska (Galicja) . .	1880	14.9	11,8	10,9	10,5	16,2	13.3	10,9	6.9	3.6	0,9	0,1
Stany Zjednoczone	1850	I5.I	14,0	12,5	10,9	18,4	12,2	8,0	4.8	2,6	1,1	04
Szwecja	1850	12,6	10,7	9,6	9.8	17.7	13.5	10,0	8.3	5.1	2,3	0,4
Włochy .	1850	11.9	11.4	10,7	10,1	16,8	13.4	10,5	7.8	5.1	1.9	0,4