Magazyn65201

748

LUDNOŚĆ

c)    Czas trwania wędrówek. Rozróżnić tu przedewszystkiem należy zmiany miejsca zamieszkania czyli wędrówki trwale od zmian miejsca pobytu czyli wędrówek czasowych. Często zachodzi potrzeba rozróżnienia, czy przy wędrówce o charakterze trwałym dana osoba pozostaje na zawsze w nowem miejscu zamieszkania, czy też powraca do poprzedniego, chociażby po długim czasie. Granice pomiędzy obu typami wędrówek są z natury rzeczy dość płynne; jednakże pewne typy charakterystyczne dadzą się wyodrębnić. Tak więc wychodztwo osadnicze rolne ma niewątpliwie charakter trwały; dla wędrówek czasowych znów szczególnie charakterystycznym jest typ wychodztwa sezonowe-g o, odbywającego się w określonych porach roku i trwającego określoną ilość miesięcy. W dalszym ciągu napotkamy wiele typów wędrówek, zaliczenie których do jednej z tych kategoryj (wędrówek trwałych lub czasowych) nie nastręczy żadnych trudności. Wśród wędrówek czasowych trzeba jeszcze wyróżnić wędrówki krótkotrwałe, chwilowe (turystyka), aczkolwiek ścisłe rozgraniczenie jest tu niemożliwe, oraz szczególnie szybko rozwijający się w czasach ostatnich typ wędrówek t. zw. wahadłowych, powtarzających się codziennie (ob. niżej p. IV, 3 c).

d)    Charakter masy wędrującej Wędrówka może być powszechną, obejmującą całą ludność danego kraju, albo może obejmować tylko pewną określoną część tej ludności, stanowiącą jakąś dostatecznie wyodrębnioną grupę (np. wyznaniową albo narodowościową albo społeczną); albo też w wędrówce biorą udział poszczególne osoby, rekrutujące się na podstawie rozmaitych cech. Z drugiej strony wędrówka może się odbywać w zwartej masie albo indywidualnie. Wszystkie te cechy mogą posłużyć do rozróżniania rozmaitych typów wędrówek.

e)    Przyczyny wędrówek. Przyczyny te są najczęściej bardzo złożone; w każdym poszczególnym wypadku raczej należy mówić o całym splocie przyczyn. Jeżeli jednak uwzględnić w każdym wypadku ostatni moment, determinujący wędrówkę, można otrzymać pewne możliwości klasyfikacyjne.

Trzeba więc tu przedewszystkiem rozróżnić wędrówki przymusowe od dobrowolnych. Rozróżnienie to nie jest jednak łatwe. Istnieją typy wędrówek, które łatwo zaliczyć do jednej lub drugiej kategorji, jak np. wygnania, deportacje skazańców, handel niewolnikami — typy wędrówek o charakterze niewątpliwie przymusowym, albo turystyka lub immigracja poszukiwaczy złota do Kalifornji czy Clondyke — typy wędrówek o charakterze niewątpliwie dobrowolnym. Ale z drugiej strony istnieją typy wędrówek o charakterze przejściowym, jak np. ucieczka przed prześladowaniami politycznemi czy religijnemi lub ra-sowemi: formalnie dobrowolne, migracje takie mają niewątpliwie charakter zbliżony do przymusowego. Wędrówki, spowodowane przez klęski elementarne, mają również charakter prawie przymusowy, ale np. wędrówki, spowodowane przez nieurodzaje lub przeludnienie, trudno jest zaliczyć a priori do jednej z 2 grup.

Nie zagłębiając się w analizę najistotniejszych przyczyn wędrówek, można w przybliżeniu ustalić następujący schemat podziału dla wędrówek formalnie dobrowolnych: ucieczki przed prześladowaniami, klęski elementarne, przeludnienie stałe, poszukiwanie lepszych warunków życiowych.

f) Inne cechy wędrówek. Na pierwszy plan wysuwa się tu podział na wędrówki o charakterze wojennym (podboje) oraz o charakterze pokojowym. Jak zobaczymy później, rola pierwszego typu wędrówek była szczególnie wielka w czasach dawniejszych, w nowoczesnych zaś raczej wędrówki pokojowe wysuwają się na plan pierwszy. Te nowoczesne wędrówki, w których główną rolę grają czynniki gospodarcze, i które najogólniej określić można mianem emigracji zarobkowej i osadniczej, H. Gliwic dzieli jeszcze na kilka grup, a raczej wyróżnia kilka typów szczególnie charakterystycznych. Są to typy następujące: emigracja kolonjalna, reprezentowana w wiekach XVI i XVII przez emigrację hiszpańską i portugalską, w wieku XIX przez angielską; emigracja pobratymcza — jak np. emigracja hiszpańska i portugalska w wieku XIX, skierowana do Ameryki południowej; emigracja doborowa — emigracja skandynawska do Ameryki północnej; emigracja naturalna — jak np. emigracja włoska lub polska przed wielką wojną, emigracja z krajów przeludnionych, pozbawionych własnych terenów emigracyjnych; emigracja rodzinna — jak emigracja irlandzka, częściowo żydowska; emigracja wtórna — emigracja Żydów ze wschodu Europy do Ameryki.