Magazyn68301

879

MASZYNIZM

dziesiątkach lat XVIII i na początku XIX w., najpierw w Anglji, gdzie życie gospodarcze i zasoby naturalne (węgiel), stwarzały po temu najbardziej korzystne warunki. Odtąd rozpoczyna się epoka m.

Triumfalny pochód m. zaczął się od przemysłu włókienniczego. Coprawda już w XVI stul. znana była, a w XVII używana tu i ówdzie „wielce kunsztowna maszyna" do tkania wstążek i lampasów, która wywołała jednak bunty robotników i prawie powszechne zakazy władz publicznych (edykt cesarski z 1685 r. zakazał jej stosowania w całych Niemczech, w Hamburgu była ona nawet publicznie spalona). Maszyna ta była w gruncie rzeczy poprzedniczką maszyn przędzalniczych i tkackich, a więc rewolucji przemysłowej XVIII i początku XIX w. Warunki gospodarcze, społeczne i polityczne nie dojrzały jeszcze wówczas dostatecznie, aby można było ją stosować i rozpowszechniać; W 1733 John Kay wynalazł latające czółenko tkackie. W 1765 do 1767 r. Hargreaves zbudował maszynę przędzalniczą, t. zw. spinning jenny, która odrazu szybko rozpowszechniła się w Anglji tak, że w 1778 r. liczono jej około dwudziestu tysięcy sztuk. W 1767—69 r. Richard Arkwright buduje pierwszą przędzarkę poruszaną siłą wodną (water framę); w 1784 r. Cartwright buduje pierwszy, wynaleziony przez siebie, warsztat tkacki z napędem mechanicznym; w 1799 r. Jaąuard w Lugdunie — ulepszony warsztat tkacki do tkanin wzorzystych. Od 1826 rozpowszechniają się szybko praktyczne maszyny do czesania wełny.

Dokonano w tym okresie również doniosłych ulepszeń w dziedzinie przeróbki żelaza i zastosowania węgla kamiennego. Stworzyło to podstawowy warunek dla rozwoju przemysłu maszynowego i samego m. W roku 1735 A. Darby wynalazł sposób uzyskiwania żelaza przy pomocy koksu; w 1745 r. postawiony był pierwszy wielki piec pracujący na koksie. W 1783 r. zastosowano t. zw puddlage — nowy sposób uzyskiwania żelaza wynaleziony przez H. Corta. Pierwsze szyny żelazne wprowadzono w Anglji w 1767 r, pierwszy most żelazny zjawia się w 1779 r., a pierwszy statek żelazny w 1787 r. Wynaleziona w 1794 r. przez Maudsley’a obrabiarka (slide-rest) rewolucjonizuje przemysł maszynowy.

Równocześnie produkcja węgla kamiennego wzrasta bardzo szybko: od 1700 do 1750 r. o 45%, a od 1750 do 1795

0    dalsze 52,6%. Dwa najważniejsze surowce dla nowoczesnego przemysłu, szczególnie w ówczesnem stadjum rozwojowem, mogły być, i faktycznie były, coraz silniej i wszechstronniej wyzyskane. Było odtąd z czego budować maszyny i czem je napędzać. Stało się to podstawą wspaniałego rozwoju

1    przewagi gospodarczej, a w następstwie tego i politycznej, Wielkiej Brytanji, a później innych krajów przodujących w tej produkcji (Niemcy, Stany Zjednoczone). Dalszy postęp w uzyskiwaniu żelaza i stali związany jest szczególnie z nazwiskami: Besse-mera (1855, gruszka Bessemera), Siemensa i Martina (piec Martina), Thomasa i Gilrh-rista (1879) i innych.

Znaczenie żelaza i węgla okazało się w całej pełni dzięki epokowemu wynalazkowi praktycznej maszyny parowej. Warto zaznaczyć, że właśnie potrzeby eksploatacyjne kopalni węgla były głównym bodźcem dla wynalezienia maszyny parowej i lokomotywy, jednej z najważniejszych podstaw nowoczesnej cywilizacji technicznej. Z drugiej zaś strony, zastosowanie tych wynalazków stworzyło głównego konsumenta węgla. Właściwości pary i możność ich wyzyskania dla różnych celów były znane już w starożytności. W samym końcu XVII i na początku XVIII w. wielu wynalazców (Savery, Papin, Newcomen) buduje i ulepsza maszyny parowe do tego stopnia, że znajdują już one pewne praktyczne zastosowanie. W Anglji używają ich do wypompowywania wody z kopalni, dostarczania wody do miast i śluz kanałowych. Ale dopiero dzięki Jamesowi Wattowi, który uzyskuje pierwszy patent na swój wynalazek w 1769 r., maszyna parowa znajduje szerokie przemysłowe, a później (dzięki Stephensonowi) i komunikacyjne zastosowanie. W 1785 r. wprowadzono do niej dalsze zasadnicze ulepszenia. W tymże roku zasto-sowuje się ją po raz pierwszy w fabryce włókienniczej. Między 1815 a 1817 r. Stephenson buduje pierwsze trzy lokomotywy dla kopalni węgla w Killingworth. W 1818 roku odbywa się pierwsza podróż statkiem parowym poprzez ocean. W 1830 r. zbudowano pierwszą linję kolejową Liverpool— Manchester, na której ulepszony parów oz Stephensona „Rocket“ wykazuje w pełni zalety trakcji parowej. W 1835 ^r- zostaje zbudowana w Belgji linja Bruksela—Mali-nes oraz w Niemczech: Norymberga—