Magazyn6 9301

989

MORZE

Fińskiej morza Bałtyckiego, którego średnie zasolenie wynosi 7,8°/oo). Gospodarcze znaczenie zasolenia mórz jest bardzo duże, są one bowiem łatwem do eksploatacji źródłem soli, z którego zapasów korzysta wiele krajów, nietylko egzotycznych, ale i europejskich (Francja, Grecja). Nie bez znaczenia są też i właściwości konserwacyjne oraz większa niż wód słodkich wyporność, które posiadają niemałe znaczenie dla żeglugi, a także jej własności lecznicze. Ilość zawartej soli w morzach jest olbrzymia (ok. 50000 bilj. ton); solą wyparowaną możnaby pokryć ziemię pancerzem 47,5 m grubości.

Podobnie jak zasolenie różnią się i temperatury wód morskich. Naogól temperatura wód powierzchniowych (zazwyczaj wyższa o 3° C od temperatury otaczającego ją powietrza) obniża się od równika (średnia + 29⁰ C) ku biegunom (średnia do — 2°C). Średnią temperaturę wszystkich mórz obliczono na + 17,4° C. Najwyższą zanotowano w północnej części zatoki Perskiej + 35,6° C), najniższą na oceanie Ar-ktycznym na wschód od Nowej Szkocji (— 3,3° C). Płynny stan wody przy tak niskiej ciepłocie tłumaczy zawartość soli, która obniża punkt zamarzania wody (przy zasoleniu 35°/°» do — 1,9° C) podnosząc zarazem punkt wrzenia (do 100,56° C). Fakt, że najniższy ciężar wody zasolonej przypada nie jak przy słodkiej na 4⁰ C, lecz w okolicy o* C powoduje, że temperatura wód głębinowych, zarówno mórz ciepłych jak i zimnych, trzyma się o® C, a często spada i niżej (do—3°C).

Barwa morza zmienia się w skali od niebieskiej do zielonej, co pochodź i stąd, że woda wchłania więcej promieni czerwonych niż niebieskich. Im morze głębsze i bardziej czyste, tern więcej wchłonie promieni czerwonych, a kolor jego będzie bardziej błękitny; przeciwnie, im morze jest płytsze i więcej zawiesin zawierające, tern więcej promieni czerwonych wróci na powierzchnię, te zaś w połączeniu z niebieskiemi dadzą barwę zieloną. Ponieważ wody mórz ciepłych zawiesin prawie nie zawierają, stąd barwa ich jest z reguły błękitna, w przeciwieństwie do mórz zimnych, które wskutek dużej ilości domieszek organicznych, t. zw. planktonu, mają barwę zieloną. Utratę pięknej barwy kompensuje jednak z nadwyżką bogactwo rybne tych mórz, czego przyczyna leży właśnie w owym planktonie, służącym rybom za karmę. Niekiedy na kolor wód wpływają zanieczyszczenia lokalne, jak np. w morzu Żółtem, które swą barwę zawdzięcza olbrzymiej zawartości glinki loessowej, naniesionej przez potężne rzeki chińskie.

Tafla morza nie jest matematycznie równa, pod wpływem bowiem przyciągania masy lądów ulega ona przy brzegach spiętrzeniu, wskutek czego poziom wód na otwartych oceanach jest niższy niż w pobliżu kontynentów. Odchylenia stąd wynikłe wynoszą ± 200 m.

Konsekwencją oddziaływania na wody morskie sił grawitacyjnych natury kosmicznej są przypływy i odpływy morskie. Przyczyna tego zjawiska tkwi mianowicie w oddziaływaniu księżyca (w mniejszym stopniu słońca, którego wpływ zmniejsza duża odległość od ziemi), który masą swą piętrzy wody tych części oceanów, które leżą na osi do niego prostopadłej, kosztem wód leżących na osi jego przyciąganiu przeciwnej, wywołując w pierwszym przypadku zjawisko przypływu, w drugim zaś odpływu. W następstwie obrotu ziemi dokoła osi w ciągu 24 godzin, gdyby nie ruch obiegowy księżyca dokoła ziemi, bierność wód oraz nierówność dna morskiego i ukształtowanie lądów, zjawisko to występowałoby w każdym punkcie ziemi naprzemian dwukrotnie w odstępach sześciogodzinnych. Owe czynniki jednak wywołują duże ano-malje, doprowadzając gdzie niegdzie nawet do zredukowania występowania tego fenomenu do jednej fazy na dobę (Hai-phong w Tonkinie). Istnieją zresztą odchylenia nietylko w czasie, ale i w natężeniu zjawiska, wywołane grawitacyjnem działaniem masy słońca, nachyleniem płaszczyzny obiegowej księżyca do płaszczyzny równika ziemskiego oraz zmianami odległości ziemi od księżyca i słońca w ciągu miesiąca i roku. Największe odchylenia w nasileniu powoduje słońce, które w czasie nowiu i pełni (t. zn. gdy ziemia, księżyc i słońce są na jednej linji) działając masą swą wspólnie z księżycem doprowadza zjawisko do szczególnego nasilenia, zaś w czasie kwadr księżycowych (t. j. wtedy, gdy położenie księżyca jest prostopadłe do linji ziemia—słońce), przeciwstawia się działaniu księżyca, wywołując w następstwie jego skrajne osłabienie. Teoretycznie wysokość maksymalnych przypływów księżycowych obliczono na 563 mm,