Magazyn69101

373

POLSKA

i w byłej austrjackiej, działały gminy jednostkowe czyli jednowioskowe. Rozumie się, że zachodzi ogromna różnica między obszarem gmin na zachodzie i na wschodzie Państwa. Gdy na Śląsku gminy mierzą przeciętnie kilka kilometrów kwadratowych, to na Wołyniu średnio 346,6, a na Polesiu nawet 464,5. Także i pod względem zaludnienia różnice są uderzające. Mała, jednowioskowa gmina na ludnym Śląsku ma średnio 2 300 mieszkańców, zbiorowa w woj. poznańskiem i po-morskiem 5 600, w województwach centralnych 6 900, w Małopolsce 8 700, a w województwach wschodnich 13 000, zawdzięczając tę wielką liczbę ludności nie gęstości zaludnienia, lecz obszerności zajmowanego terytorjum. Miast Polska posiada 609, przyczem najliczniej zgrupowały się one w województwach poznańskiem (100) i po-morskiem (64), w najmniejszej zaś liczbie w wojew. nowogródzkiem (10), poleskiem (12) i wileńskiem (15). Gdy w wojew. poznańskiem jedno przypada na 281 km*, to w Nowogródczyźnie na 2 300 km*, a na Polesiu nawet na 3 058 km*. Obok Poznańskiego i Pomorza bardzo dużą ilość miast wykazuje wojew. śląskie (25), w którem obecnie po przyłączeniu Zaolzia jedno miasto wypada nawet na tylko 200 km*. Także liczne są miasta w woj. krakowskiem, lwow-skiem, warszawskiem, białostockiem i kie-leckiem.

Mając na oku powyższe elementy natury administracyjnej jak niemniej różne zagęszczenie się miejscowe ludności wiejskiej i miejskiej, można w Polsce wydzielić następujące obszary: a) zachodni (woj. poznańskie i pomorskie), który charakteryzuje znaczna liczba powiitów oraz miast, mały obszar powiatów i niewielkie ich zaludnienie (przeciętnie 81000 osób) oraz średnio-wielka lecz dość małoludna gmina zbiorowa wiejska (przeciętnie 118 km* i 6 500 mieszk.); b) śląski, wykazujący dużą liczbę miast, a niewielką liczbę pow la-tów, przeciętnie jeszcze mniejszych niż w województwach poznańskiem i pomor-skiem, ale gęsto zaludnionych i złożonych z gmin jedno wioskowych o znacznem zaludnieniu (około 2 300 osób w gminie); c) centralny (woj. warszawskie, łódzkie, kieleckie, lubelskie i białostockie), nacechowany dość dużą liczbą miast, a średnią liczbą średniowielkich powiatów (przeciętnie po 1 500 km²), dużem zaludnieniem powiatów (przeciętnie 145 000 osób), średnio wielkim obszarem gminy zbiorowej (przeciętnie 106 km²) i dość pokaźną liczbą jej ludności (przeciętnie 6900 osób); d) południowy (woj. krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie) posiadający naogół dość wielką ilość miast i dość znaczną liczbę średnioroz-ległych powiatów (przeciętnie po 1000 km*), gęste zaludnienie powiatów (przeciętnie 115 000 osób) oraz średnio-wielki obszar gminy zbiorowej, z reguły ludnej (no km* i 8700 mieszk.); e) wschodni (woj. wileńskie, nowogródzkie, poleskie i wołyńskie), mieszczący w sobie uderzająco małą ilość miast jak również niewielką liczbę, ale zato rozległych powiatów (przeciętnie po 3 300 km*), bardzo znaczne zaludnienie powiatów (przeciętnie 150000 osób), małą w stosunku do obszaru liczbę jednostek samorządowych w powiecie (przeciętnie 10 gmin), wielki obszar gminy zbiorowej (przeciętnie 3*4 km*) i znaczną liczbę ludności w gminie (przeciętnie 13 000 mieszkańców).

3. Ludność. Polska w momencie ostatniego spisu liczyła 32 107 300 mieszkańców, co dawało na km* przeciętnie 83 osoby. Obecnie na km* mieszka już 90 głów, bo dzisiejsze zaludnienie polskiego państwa oceniać można na przeszło 35 miljonów osób, skupionych najgęściej w basenie średniej i górnej Wisły oraz górnej, a poniekąd i średniej Warty, jak niemniej nad Dniestrem i jego dopływami. Wyjątkowo liczna jest ludność Polski w basenie górnej Odry. Na Śląsku mieszka na 1 km* 318 osób czyli więcej niż w Belgji. Natomiast szerokie obszary należącego do Polski dorzecza Dniepru, Niemna i Dźwiny Bałtyckiej posiadają zaludnienie nikłe, przeciętnie 45 osób na km* i tem w swojem skupieniu charakterystyczne, że najzupełniej odbijające urodzajność lub ubóstwo zagospodarowywanych gleb, czego przeważnie nie można powiedzieć o wielu stronach Polski zachodniej i centralnej, gdzie ludność skupia się szczególnie gęsto raczej w ogniskach przemysłu i handlu. Najwydatniej stosunkowo w ostatnich kilkunastu latach (1919—1937) wzrosła liczba mieszkańców w grupie województw centralnych (o 42,4%), najsłabiej w zachodnich (o 10,4%), gdzie w niektórych stronach wystąpił nawet zdecydowany spadek gęstości zaludnienia. Złożyło się na to bar-

25*