Magazyn6H701

469

POLSKA

za dalsze losy powstania. Ale niestety tego jedynego człowieka miała wkrótce stracić sprawa narodowa. 12. IV. zginął w pojedynku z bezwartościowym warchołem Adamem Grabowskim. Powstanie poczęło chylić się ku upadkowi. Po śmierci Bobrowskiego dokonano nowego podziału funkcyj w Komitecie; Giller i zdeklarowany „biały" Ruprecht objęli referaty polityczne; Janowski — referat wojny, Awejda — administrację Królestwa, świeżo powołany profesor literatury, Edward Siwiński — referat prasowy.

Choć na Litwie Wydział Zarządzający ogłosił powstanie dopiero 31. III., walki rozpoczęły się znacznie wcześniej. Tutaj bił się na czele tysiąc ludzi liczącego oddziału Ludwik Narbutt i zginął bohaterską śmiercią. Obok niego prowadził ryzykowną partyzantkę Klet Korewa — dopóki nie dostał się w ręce moskiewskie i nie został rozstrzelany. Innemi panjami dowodzili: Dłuski-Ja-błonowski i ksiądz Mackiewicz. Po ogłoszeniu powstania rozpoczął skomplikowaną akcję wojenną Zygmunt Sierakowski w porozumieniu z Toporem-Zwierzdowskim, w której to akcji miała wziąć udział niedoszła ekspedycja morska na angielskim statku „Word Jackson". Operacje Sierakowskiego skończyły się tragicznie 6. V. klęską pod Birżami. 26. VI. wódz powstania litewskiego zawisł na szubienicy. 15. V. stracony został bohaterski i niezłomny naczelnik powstania w województwie płoc-kiem — Zygmunt Padlewski.

Od chwili wybuchu powstania sprawa polska nie schodziła z międzynarodowej areny i była przedmiotem negocjacyj dyplomatycznych. Do najcharakterystyczniejszych projektów rozwiązania sprawy polskiej należy projekt kongresu europejskiego, lansowany przez cesarza Napoleona III. Program tego kongresu zawarty został w 6 punktach, które omawiały rozległe koncesje polityczne dla Polaków. Rosja w porozumieniu z współzaborcami potrafiła zapobiec kongresowi, jak również możliwości interwencji zbrojnej mocarstw zachodnich.

Skoro tylko rząd rosyjski skończył pomyślnie kampanję dyplomatyczną z państwami zachodniemi, pomyślał o takich zmianach w Królestwie Polskiem, któreby przyśpieszyły ostatecznie stłumienie powstania. 22. VIII. opuścił Warszawę ks. Konstanty, a władzę namiestnika objął Teodor hr. Berg. Zabrał się do tępienia rewolucji systematycznie i sprawnie. Nastąpiły masowe aresztowania, rozwinęły niszczycielską działalność sądy połowę, zaskrzypiały szubienice...

Coraz cięższa dla powstania sytuacja sprawiła, że Rząd Narodowy zapatyczniał, że stracił wszelką energję czynu. W tych warunkach naczelną władzę objął Romuald Traugutt. Traugutt do powstania przystąpił dopiero w kwietniu 1863 obejmując dowództwo nad partją zebraną w Dziadkowicach o sile 150 ludzi. Partja ta pierwszorzędnie wyćwiczona, stoczyła szereg pomyślnych potyczek, aż została rozbita pod Kołodnem 13. VII. Traugutt wtedy został wezwany jako jedyny zdolny i fachowo przygotowany oficer w powstaniu. Rząd Narodowy mianował go generałem. 15. VIII. został Traugutt mianowany komisarzem wojskowym Galicji. Opuściwszy Warszawę bawił przez dwa tygodnie w Galicji, a następnie podążył za granicę, skąd nadesłał rządowi obszerny raport charakteryzujący wyczerpująco i wnikliwie tamtejszą sytuację. Poza czynnościami zleconemi starał się Traugutt bezowocnie

0    pożyczkę dla powstania i w Paryżu konferował z ministrem spraw zagranicznych Drouyn’em de Lhuys. W początkach października powrócił do Krakowa, gdzie został wezwany do Warszawy.

10. X. przybył generał Traugutt do Warszawy; rozejrzawszy się w sytuacji, objął ster rządów, a raczej dyktaturę, i bezzwłocznie zajął się rozdziałem funkcji. Gałczyńskiemu powierzył dyrekcję wojny, Toczyskiemu — dyrekcję skarbu, Rafałowi Krajewskiemu — sprawy wewnętrzne, Henrykowi Krajewskiemu sprawy zagraniczne, Krzemińskiemu — prasę, Pieńkowskiemu — policję, Waszkowskiemu — naczelnictwo miasta, Janowskiemu — sekretarjat stanu. Objąwszy władzę, zajął się dyktator dwoma na j ważniej szemi zagadnieniami: skarbem

1    wojskiem. Dla zasilenia skarbu rozpisał pożyczkę narodową. Dla wzmocnienia siły militarnej powstania dążył do przekształcenia luźnych partyj na regularne jednostki bojowe.

Traugutt rozpoczął na nowo i praca ta dawała wyniki. Rok 1864 zawitał pod zna kiem oręża. Na Podlasiu walczył pułkownik Walery Wróblewski, w województwie kaliskiem — pułkownik Franciszek Koper-nicki, operacje zaś generała Hauke-Bossaka

31*