page0061

KIERUNKI I METODOLOGIA BADAN. TERMINOLOGIA

bowiem tworzyć formy zdrobniałe od nazwisk, np. Nakliś : Naklicki, a przezwiska mogą być też morfologicznie otwarte, np. obok Burek może występować Buras.

SYNCHRONICZNA ANALIZA SłOWOTWÓRCZA NAZW WŁASNYCH

Wypracowania odpowiedniej metody wymagała analiza słowotwórcza nazw własnych zwłaszcza w świetle strukturalistycznych osiągnięć w dziedzinie słowotwórstwa wyrazów pospolitych, które przypadły w Polsce na lata 60-70. S. Rospond (1966, 1972) pisał, że celem strukturalnej onomastyki powinno być wykrywanie słowotwórczych modeli onoma-stycznych. Pojawił się problem, jak dokonać słowotwórczej analizy synchronicznej (opisowej, z punktu widzenia funkcji w danym momencie rozwoju) jednostek nazewniczych, które nie mają współcześnie żywej motywacji językowej i — w większości — znaczenia leksykalnego.

Najczęściej stosowaną metodą stało się odwołanie do historycznych stosunków motywacji i znaczenia genetycznego, które nazwy miały w chwili powstania. W ten sposób ustalano podzielność słowotwórczą nazw. W czasach historycznych pochodność synchroniczna (z punktu widzenia funkcji) większości nazw własnych pokrywała się z pochod-nością genetyczną (z punktu widzenia powstania nazwy). Jest ona często poświadczona w dokumentach historycznych, np. Sdislaus Vlostouic (Zdzisław Włostowic) 1224 — Sdislaus filius Wlostonis (Zdzisław syn Włosta) 1228. Zapis ten dowodzi, że nazwa osobowa oznaczała

w czasach historycznych, iż jej nosiciel byl synem Włosta. Pozwala to wydzielić podstawę — nazwę osobową Włost, i sufiks -owić oraz ustalić genetyczne (pierwotne) i zarazem synchroniczne (bo występujące w tejże płaszczyźnie czasu) znaczenie całej struktury, która informowała

0 rzeczywistej relacji ojciec : syn, między dwoma osobami. Jej formalnym wykładnikiem był sufiks -owić.

Zasady słowotwórczej analizy synchronicznej, z uwzględnieniem pierwotnych stosunków pochodności, były stosowane świadomie w odniesieniu do historycznej warstwy nazewniczej, np. w pracy o XIV-

1 XV-wiecznych odmiejscowych nazwach osobowych (Kowalik-Kaleta 1981) czy o XII-XV-wiecznych derywatach od imion dwuczłonowych (Malec 1982).

Synchroniczną analizę słowotwórczą zastosowano też do współczesnego zasobu nazw własnych, bez rekonstrukcji stosunków pochodności z okresu powstania nazw. W ten sposób opracowano wzory słowotwór-