page0069

61

Sądy i Sądownictwo — Sądy Boże w Folsce

stemów prawnych o wiele lepiej postępuje pod kierunkiem wyższego sądownictwa i pod wpływem nauki prawa, niż przez oddzielne ustawy. Sprawdziło się to mianowicie w starożytnym Rzymie i w Anglii; w pierwszym przez wpływ dozwolony Pretorom, jako naczelnikom sądownictwa, na dalsze kształcenie prawa, w Anglii zaś w' ustawie gminnej (Common law) przez polecenie sądom aby stosowały swe własne wyroki jako ustawy i w takim tylko razie od nich odstępowały, gdyby trzy najwyższe sądy w Westminster na to się zgodziły, że dotychczasowa rutyna wbrew jest zasadom praw przeciwną. Lecz nawet tam gdzie podobne uzupełnienie prawodawstwa nie jest koniecznem, niezależność sądów jest niedostateczną rękojmią nrzeczywistnionia prawu. Powinno być nadto możliwem rozstrząsanie i ułatwionym nadzór wyroków sądowych. Prawie powszechnie w tym celu przyjęte jest stopniowanie przez in-stancyje, pasmo sądów w takim porządku, że wyższy z kolei sąd obowiązany jest na żądanie strony niezadow-olnionej zbadać wyrok sądu niższego i takowy zmienić; lub zatwierdzić. Lecz poniewuż przypuszczenie czyli domniemalne uznanie więcej rozwiniętego pojęcia, większych zasobów nauki i doświadczenia u sądów wyższych przed niższemi na niepewnych opiera się podstawach, przeto i ta rękojmia okazuje się jeszcze niezupełnie zaspokajającą, a zwiększona liczba instancyj nie zdoła pokryć tego niedostatku. W Niemczech upowszechniona jest zasada trzech instancyj, tak że nawet niektóre pomniejsze państwa mają wspólne sady appellaeyjne. We Francyi dwie tylko w ogóle istnieją in-stancyje; izba zaś kassacyjna, której nie można uważać na row^rni z trzecią in-stancyją, stanowi organ nadzoru czynności sądowych. Izba kassacyjna nie wydaje uehwuł, lecz uniew ażnia tylko w yroki z powodu naruszenia ustaw, a zbadanie sprawy i now^re wyrokowanie przed inny trybunał powołuje. Gdy do tych wurunków łączy się jeszcze zasada kollegialności, według której z wyjątkiem zupełnie drobiazgowych spraw, pewna oznaczona liczba sędziów konieczną jest do uchwalenia wyroku, zdaje się że w ten sposób uorganizowa-ne sądownictwo przedstawia wszelkie wymagalne rękojmie słusznego wymiaru sprawiedliwości. W zakres sądownictwa wchodzą, prócz wymienionych urządzeń, inne jeszcze instytucyje, jako to: Sądy przysięgłych (ob.), Sądy pokoju, sądy polubowne, których wyjaśnienie w wlaściwem miejscu. Co do rozwoju sądownictwa w dawnej Polsce ob. artykuł Polskie sądy. Według najnowszych rozporządzeń w królestwie Polskiem istnieją dla spraw cywilnych począwszy od najniższej instancyi: sądy gminne i sądy pokoju, następnie trybunały cywilne, dalej sąd appellacyjny i w-reszcie senat, stanowiący instancyję najwyższą; sądy dla przestępstw policyjnych i spraw kryminalnych, postępując tymże porządkiem, są: sądy policyi prostej; sądy policyi poprawczej, sądy kryminalne, sąd appellacyjny i senat.

Sądy Assesorskie, Ob. Polskie sądy.

Sądy Boże W Polsce. Pierwsze ślady tych sądów dostrzągamy w wieku XIII wraz z prawem teutońskiem, lubo z Czech mogły przyjść i wcześniej. W drugiej połowie tegoż wieku, już częściejsze widzimy ich przykłady. W przywileju Bolesława Wstydliwego Klemensowi z Ruszczy na prawo dziedzictwa i udzielności, otrzymuje władzę sądów własnych, wydawania wyroków podług formy dworu, to jest, do wody, żelaza bielejącego, do pojedynku na kije i miecze. W nadaniu Władysława księcia Opolskiego r. 1258 dla klasztoru Randeńskiego, dozwoluno, aby sędzia opactw w Stanicy, miał tarcz, kij, żelazo, wodę i t. p. W przywileju Przemysława Wielkopolskiego z roku 1284 dla Zegoty wojewody krakowskiego, dozwolono używać żelaza, pojedynku,