page0105

101

kszego, ogólniejszego. Ponieważ wszystkie te układy znajdują się w tej samej płaszczyźnie, w której wszystkie słońca ąię ugrupowały, więc ich układ przedstawia się nam jako koło, biało oświecone, jako wielka droga mleczna. Ponieważ zaś tak czas, jak i przestrzeń są nieskończone, więc coraz inne światy tworzyć się mogą z materyi istniejącej, a chaos niezmierzony, którego dopiero mała cząstka przybrała kształty porządne, kryje w swem łonie nasiona światów niezliczonych; gdy jedne systemy kosmiczne giną, inne wydobywają się na ich miejsce z chaosu, tak, że przyroda jest podobna do legendarnego feniksa, który dlatego się pali, aby odmłodzony powstał z popiołów.

§ 13. Krytyka hypotezy Kanta.

Podczas gdy A. de Lapparent¹) oraz G. Holzmiiller^!) wypowiadają sąd bardzo ostry o naukowej wartości hypotezy Kanta, przeciwnie Fr. Zóllner³) oraz Helmholtz⁴) nie mają dla niej dość słów pochwały. Prawda, zdaje się nam, leży w pośrodku. Nie można żądać od Kanta, aby był proroczo odgadywał dane nauki dzisiejszej i do nich stosował swój pomysł; trzeba się liczyć z tym faktem, że tworzył on swoją hypotezę na tle wiadomości ówczesnych w astronomii, mechanice i fizyce, i tylko z tego punktu trzeba na jego dorobek się zapatrywać. Stąd to obok przebłysków idei prawdziwie genialnych, że wspomnimy pokuszenie się jego o obliczenie czasu obrotu jądra Saturnusowego około własnej osi, lub wpływ odpychający promieni słonecznych, co dopiero teorya światła Maxwella w 100 lat później lepiej uzasadniła, znajdują się W hypotezie jego i błędy liczne, które wobec stanu nauk dzisiejszego utrzymać się nie dadzą. Za to słusznie zarzucić można Kantowi, że nie należycie uwzględnił zasady mechaniki, wówczas znane. Mamy tu na myśli sposób, w jaki podług niego miało powstać

‘) Por. A. de Lapparent: La formation de 1’ócorce terrestre. VII Paris 1907. aitr. 7_%    <

*) G. Holzmiiller: Elementare kosmiache Betrachtungen iiber das Sonnensystem. Leipzig 1906, str. 74.

*) Fr. Zóllner: Die Natur der Kometen. Leipzig 1872.

*) Helmholtz: Vortrage und Reden. V Auli. II Bd. Braunschweig 1903, «tr. 84.

http://rcin.org.pl