page0113

103

Sam mechanizm skojarzania przydałby więc specyalną własność stosunkowi faktów; sto powtórzeń faktów w stosunku, np. wytworzyłoby skojarzenie tak silne, że nowe powtórzenia jużby mu nic nie dodawały.

W zasadzie jest to bardzo dobre tłomaczenie, wkłada ono słusznie coś więcej w skojarzenie, aniżeli w doświadczenie. Proponowałbym tylko małą poprawkę w szczególe. Nie skojarzenie wytworzone ciągłem powtarzaniem staje się niezbę-dnem i powszechnem, lecz po prostu skojarzenie, któremu nic nigdy nie zaprzecza.

Istotnie, nie bez racyi, przeciw rozwiązaniu Mill a podniesiono zarzut, że wymaga dość długiego trwania doświadczenia, podczas gdy aksjomaty od pierwszej chwili poczęcia przedstawiają się, jako powszechna nieodparta prawda. I jest to bardzo słuszne. Wolałbym przyjąć za prawidło, że każde wyobrażenie zdaje się prawdziwe, każdy związek zdaje się potrzebny i konieczny gdy tylko się tworzy; jest to jego początkowa cecha i zachowuje ją póty, aż sprzeczność z faktami rozumowania lub pojęciami utracić mu jej nie każe.¹)

Najwyraźniej wyłania się z tych wszystkich objaśnień rola, jaką przypisać należy świadomości. Dwie teorye współzawodniczące wygłaszano w tym

*) Koniecznie i powszechnie myślimy odruchowo, z własnego popędu, to jest podstawą suggestyi, reklamy. To tłomaczy, że umysły mało kulturalne uciekają się zawsze do twierdzeń absolutnych i pospiesznych uogólnień.

http://rcin.org.pl