page0161

157

się około otworu wybuchowego i przyczyniające się do ukształtowania terenu wulkanicznego.

Podług zwolenników drugiej hypotezy początkiem góry wulkanicznej jest wydęcie pęcherzykowate stałych skał powierzchni, przyczem nie zaw^rsze się zdarza rozerwanie gwałtowne skorupy, bo nieraz proces cały kończy się tylko podniesieniem kopulastem terenu, jak świadczą o tern kopuły olbrzymie trachitów i bazaltów w Andach połd. Ameryki lub Puy de Dóme we Francyi środkowej. Niekiedy znów wypiętrzony grunt bywa rozsadzany przez siły wybuchowe, a wówczas tworzą się góry pierścieniowe, powstaje krater wypiętrzony, w którego środku znajduje się krater właściwy, wyrzucający lawę i ma-teryał sypki. Zwolennikami tej drugiej hypotezy byli głównie Buch, Humboldt, Dufrenoy i Elie de Beaumont. Atoli spostrzeżenia dokładniejsze, zrobione przez Junghuhna, Lyella, Prevosta^ Dana, Poullet Scrope’a na rozmaitych górach wulkanicznego pochodzenia, zadały cios hypotezie Humboldta. Przedewszyst-kiem sprzeciwia się hypotezie wypiętrzenia fakt, źe elewacya gruntu poziomego prawie z reguły przybiera kształt stożka lub dzwonu, i to bez napięć i spękań znaczniejszych gruntu okolicznego przy górze wulkanicznej. Powtóre szczegóły różne a charakterystyczne gór wulkanicznych znajdują w^ryjaśnienie swe o wiele prostsze w hypotezie »nasypowej«, aniżeli »wypiętrza-nia«. Prawie bowiem we wszystkich wulkanach, o ile nie są zbyt gwałtownie zdeformowane wskutek częstych wybuchów lub przez wpływ atmosfery, można zauważyć, że masa główna produktów wulkanicznych jest ułożona w ten sposób, iż warstwy zewnętrzne mają upad na wszystkie strony w kierunku od środka wulkanu, a warstwy w^rewnętrzne krateru są pochylone przeciwnie, ku osi wulkanu. Napotykane zaś na niektórych szczytach gór wulkanicznych żleby i wyżłobienia nie są bynajmniej skutkiem, wynikłym z popękania gruntu przy jego elew'acyi rzekomej, tylko zawdzięczają swe powstanie działaniu mechanicznemu wody, spływającej ze stoków wulkanu¹).

Ważniejszem jest atoli dla nas pytanie, co jest przyczyną wybuchów wulkanicznych? Pozostawmy na uboczu pytanie, co jest bezpośrednią przyczyną wyrzucenia magmy roztopionej,

*) Por. Neumayr: Dzieje ziemi j. w. str. 178 nastp.

http://rcin.org.pl