page0162

152

tyczy się ono również odkrywania i wszelkiego rodzaju badania od znanego do nieznanego. Jest to czynność, która stwarza stosunki, która gromadzi, wiąże; związki zaś między różnemi wyobrażeniami kojarzą się dzięki częściowej identyczności, która je ze sobą spaja.

Rozumiemy teraz, że to stwarzanie związków między wyobrażeniami dziwnie podobnem jest do porządku świata zewnętrznego, do porządku naszych wrażeń, do porządku przyrody, do prawa fizycznego; bo prawo fizyczne także ma tę samą cechę i wyraża się podobnież: »Wszystko co podobne jest między sobą ma te same własności« lub »wszystko co podobne jest pod jednym względem, jest podobne pod wszystkimi względami«. Ale natychmiast spostrzedz się daje różnica między prawem fizycznem a prawem duchowem. Dana przez nas formuła jest prawdziwą pod warunkiem, że uczynimy wiele zastrzeżeń i odróżnień. Przyroda postępuje w ten sposób, że to samo zjawisko rozwija się zawsze w tym samym porządku. Ale przebiegu tego nie można stale złapać na gorącym uczynku, gdyż ukryty jest przed wzrokiem naszym przez rozliczne wypadkowe kombinacye; w postrzeganej przez nas rzeczywistości jest mnóstwo zjawisk do siebie podobnych, które jednak nie są rzeczywiście te same. Jest mnóstwo zjawisk współistniejących lub po sobie następujących przez zbieg wypadkowy okoliczności, i porządek ich następstwa lub współistnienia nie jest wcale konieczny ani stały. Innemi słowy: są podobieństwa,

http://rcin.org.pl