page0174

164

ktami różnorodnymi, związek świadomości i wrażenia jest tym faktem przyrodzonym i pierwotnym. Rozłącza się je tylko przez analizę.

1 umysł skrupulatny mógłby nawet zapytać, czy mamy prawo je rozłączać. Mam wrażenie i mam tego świadomość, to nie są dwa fakta, to ten sam fakt. Otóż wrażenie to materya, a moja świadomość to duch. Oceniam zbiór próbek ma-teryałów; próbki materyałów czyli wrażenie moje

0    nich, to cząstka materyi, to stan materyalny, a sąd mój o tern wrażeniu, to zjawisko psychiczne. Nie możemy ani wierzyć, ani pragnąć, ani wykonać żadnej czynności umysłu bez zrealizowania tej najgłębszej spójni ducha i materyi. Są one równie nierozłączne jak ruch i poruszający się przedmiot;

1    porównanie to, choć z daleka chwycone, jest istotnie bardzo wygodne; ruch nie może istnieć bez przedmiotu ruchomego; przedmiot przeciwnie istnieć może bez ruchu. Tak samo wrażenie istnieć może bez świadomości; lecz zrozumieć się nie da twierdzenie odwrotne, świadomość istniejąca bez wrażenia, świadomość bez przedmiotu, świadomość pusta, czyli »myśl czysta«.

Zauważmy dobrze, w jaki sposób stawiamy tu związek. Opisujemy go według przyrody. Obser-wacya odsłania nam związek i zlanie się tych dwóch terminów w jeden; lub raczej nie spostrze gamy nawet tego związku aż do chwili gdy przez analizę zdołaliśmy przekonać się, że co zdawało się nam pojedyńcze, jest w rzeczywistości podwójne, lub jeśli kto woli, może być rozdwojone przez ro-

http://rcin.org.pl