page0292

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

Aleje Ujazdowskie odpowiada dawnemu traktowi z Warszawy, przez Ujazdów, do Czerska, a ulicą Długą prowadził gościniec od // do wsi Wielka Wola (później ul. Wolska), który łączył się z gościńcem od // do Zakroczymia (później ul. Zakroczymska). Ulice położone prostopadle do Wisły są w zasadzie odpowiednikami dawnych włók narolnych, będących własnością mieszkańców Starej i Nowej Warszawy oraz okolicznych wsi i jurydyk. Wszystkie włóki posiadały nazwy, wymienione między innymi przez tzw. Rejestr Otrembusza (1643). Z reguły były to nazwy przymiotnikowe dzierżawcze utworzone od nazwisk właścicieli, jak np. Burkatowska (od Burkat), Strubiczowska (od Strubicz), Małodobrska (od Małodobrski). Taka też była geneza niektórych późniejszych nazw ulic, jak ulicy Wilczej (od nazwiska Wilk, właściciela jednej z włók narolnych) czy ulicy Wójtowskiej (włóka Wójtowska, należąca do wójta Warszawy).

W miarę urbanizacji i rozwoju organizmu miejskiego powstają nazwy ulic wyróżniające określone budowle, takie jak np.: Kapitulna, Kościelna, Koszama, Konwiktowa, jak również obiekty o szczególnej funkcji, np. Mostowa, Celna (od wodnej komory celnej), Żupna (od żupy solnej), Solna (od składu soli). Liczne są też nazwy ulic związane z przetwórstwem, rzemiosłem i handlem, takie jak: Piwna, Piekarska, Szynkarska, Rzemieślnicza, Białoskómicza, Szewska. Mniej liczne są nazwy ulic związane z grupami etnicznymi mieszkańców, takie jak: Żydowska czy Ho lenderska.

Poza murami miasto było otoczone pierścieniami różnego rodzaju zasiedleń. W najbliższym sąsiedztwie, tuż przy obwarowaniach, osiedlały się zakony, szczególnie żebracze, o czym świadczą położenie i nazwy takich ulic, jak Dominikańska czy Franciszkańska. Nazw tego typu było wiele we wszystkich dawnych polskich miastach i wiele z nich przetrwało do naszych czasów. Wokół obwarowań miejskich powstawały też szpitale i klasztory, których istnienie zostało poświadczone w licznych nazwach, np. Łazarzowa, Łazarska (od szpitala św. Łazarza), Świę-tomarcińska (od zakonu i kościoła pod wezwaniem św. Marcina), Świę-tojerska (od kościoła św. Jerzego).

Pierścień zasiedleń oddalony od murów miejskich stanowiły jurydyki, które powstawały od 1550 r. na mocy ustawy pozwalającej osobom prywatnym pochodzenia szlacheckiego nabywać dobra na terytorium należącym do miasta, pod warunkiem podporządkowania się prawom i obowiązkom, którym podlegali mieszczanie. Wkrótce jednak właściciele jurydyk przywłaszczyli sobie wszelkie prawa handlowe i monetarne, tworząc z jurydyk niezależne organizmy, rodzaj przedmieść i okolicz-

288