page0318

310

Rossyja

Uralo-ałauński albo Szemachowski pas idzie od rzeki Szeksny na wschód do gor Uralskich; stanowi liniję graniczną miedzy bassenami oceanu Północnego i morza Kaspijskiego. Od wschodniego krańca tego pasa oddziela się drugi, podobny pas Tymański; idzie między rzeką Peczorą i Mezemą i kończy się na półwyspie Kaninie. Pas Nadbałtycki ciągnie się wzdłuż brzegów morza Bałtyckiego przez Dźwinę zachodnią, Niemen . Wisłę. Pas Kamienny idzie przez całą Rossyje południową od wschodnich odnóg Karpat do rzeki Wołgi. Pas Doniecki stanowi właściwie część pasa Kamiennego, ciągnąc się po obu brzegach rzeki Dońca; przedstawia niewielkie wzgórza, znane pod imieniem gór Wieńskich, Kremieńskich i Lisich. Syrt ogólny stanowi południowo-zachodnie przedłużenie pasma Uralskiego aż do brzegów Wołgi; składa się z płaskich wyniosłości, położonych na całej przestrzeni między rzeką Irgizem i Jerusła-nem. Basseny rzeczne. Rossyja europejska, niezależnie od swych wyniosłości wewnętrznych, dzieli się na cztery główne stoki, któremi płyną rzeki do czterech mórz pogranicznych, a mianowicie: a) Stok północny, obejmujący bassen oceanu Północnego i morza Białego; b) Północno-zachodni stanowiący bassen rzek morza Bałtyckiego: c) Południowy, którym rzeki uchodzą do morza Czarnego, i d) Połudn'owo- wschodni, na którym leżą rzeczne systemy morza Kaspijskiego. Największą rozległość posiada bassen morza Kaspljskie-skiego, który zajmuje około 40,000 mil kwadr, (trzecią część Rossyi europejskiej); po nim idzie bassen oceanu Północnego, mający blisko 23,000 mil kwadratowych; Czarnomorski o połowę mniejszy od Kaspijskiego, zawiera 20,000, i najmniejszy Bałtycki, 19,000 mil kwadrat. Bassen Północny, pomimo swej rozległości, nie obfituje w systemy rzeczne. Tu płyną rzeki, Kara, Peczora, Dźwina Północna, Onega, Koła i Tana. H tych tylko Dźwina północna i Peczora mają dość znaczną długość i obszerne systemy rzeczne; pod względem zaś handlowym, na w-zmiankę zasługuje tylko pierwsza z tych rzek i po części Onega. System Dźwiiiy północnej za pomocą kanału księcia Wirtembergskie-go (między jeziorem Kubińskiem i rzeką Szeksną) połączony z systemami rzek Wołgi i Newy. b) Stok Północno-zachodni obejmujący bassen morza Bałtyckiego, przedstawia pod względem hydrograficznym dwie odmienne między sobą części: a) północną albo krainę wielkich jezior i b) południową przyległą do południowo-wschodnich części morza Bałtyckiego. W krainie wielkich jezior, na wzmiankę pod w^rzględem rozległości zasługują połączone między sobą jeziora Ładoga, Onega, Ilmen i Sajma. które wraz z należącemi do nich rzekami (Newa, Siaś, Świr, Wytegra, Wcłchow, Msta, Łowat i inne), tw^rorzą obszerny system wodny, dla żeglugi i handlu bardzo \i'aźny. System ten za pomocą kanałów, łączy się z drugim, obszernym systemem Wołgi. Należą tu jeszcze jeziora Peijene i Czndzkie (albo Pejpus). W południowej części bassenu płyną rzeki: Dźwina zachodnia, Niemen i Wisła, które za pomocą swych przyto-ków (ITła, Szczara, Bug), tudzież kanałów (Berezyńsli, Ogiński, Dnieprowski), łączą się z systemem Dniepru, c) Stok południowy obejmujący bassen morza Czarnego, ma dwa obszerne systemy Dniopru i Donu. Do bassenu Czarnomorskiego należą jeszcze rzeki: Prut, Dniestr, Boh z Ingułem, Salgir (w^r Krymie), Jeja, Kubań i Rijon. d) Stok południowo-wschodni obejmuje system rzeki Wołgi; przebiegając 456 mil, skrapia ona 9 gubernij; nad jej brzegami leży 38 miast i 1.000 przeszło osad i wsi. Do Wołgi wypada około 200 rzek (z tych 50 żeglownych), z których znaczniejsze, z lewej strony: Twerca, Mo-łoga, Szeksna, Kostroma, Unźa, Wietługa, Kama; z prawnej, Wazuza, Kotorośl, Oka, Sura, Swijaga i Sarpa. System Woigi łączy z sobą 20 gubernij, na ro-