page0370

362

Rousseau

giądem na życie, przekonany że unikanie obcowania z ludźmi, szczęśliwość mu zapewnie zdoła. Nie przy ąwszy płacy rocznej jaką mu dwór chciał ofiarować, utrzymywał się z przepisywania nur muzyczn)^rch. Mimo sławy, znalazł on i zawistnych; satyra poczęła gryźć paradoxalne jego twierdzenia, a intrygi Grimma, odstręczyły mu przyjaciół. Juź wówczas powstałą w umyśle jego mniemanie, jakoby cały świat nań spiskował, w^r czem utwierdziły go bardziej jeszcze nieprzychylne opmije wywołane jego rozprawami: Discours sur Pori-gine et les fondements de Pinegalite parmi les hommes (Paryż, 1753) i Lettre sur la musięue franęaise (1753). Rozgrzane sporami umysły do tego doszły stopnia wzburzenia, że ostrożność o bezpieczeństwo własnej osoby, nakazywały Rousseau’mu opuścić Paryż. Więc wyjechał w r. 1754 do Genewy, a przy-ląwszy napo wrót zasady kościoła reformowanego, przybrał odtąd stale tytuł obywatela Genewy. Wróciwszy jenak do Francyi r. 1757, żył odtąd na wsi pod Paryżem i w wiejskiej zaciszy napisał Nouvelle Heloise (1760), romans pełen wyobraźni natchnienia ale i namiętnej przesady i abstrakcyi, pisany w duchu i sile języka, jakiej zaledwie Voltaire mógł sprostać, której to powieści zarzucana memoralność i wyobrażenia spaczone, leżały w duchu uwczesnej społeczności francuzkiej i na karb samego Elousseau’a spadać nie mogą. Dalej Contrdt social (1762), dzieło które lubo z jednostronnego, a wiec błędnego powstało na świat zapatrywania się, z dziwnie jednak logiczną konsekwencyją pojęcia swe rozwija, i które w dzikości pierwotnej każąc szukać naturalnego stanu człowieka, jest równie jak poprzedzające wynikiem mniemań i zepsucia ówczesnej epoki. Przytoczyć tu należy rozprawy okolicznościowe, wypadkami ówczesnemi politycznemi spowodowane: Discours sur Peconomie politifjue w Encyklopedie (1755). Lettres sur la legislation desCorses (1769) i Considerations sur le gouvernement, de Pologne (1772). Wielkiej wrzawy w świecie narobił jego Emile (1762), które to dzieło Goethe nazwał ewangeliją wychowania, lubo wyborna i sławna ta na cały świat książka namnożyła w swem oderwaniu (abstrakcyi) wszystkowiedzo w, tłumiąc specyjalne wielu kształcenie się. Parlament paryzki potępił je (w czem go później naśladował senat genewski) a Rousseau dla uniknienia więzienia, umknął do Szwajcaryi, gdzie od r. 1762 do 65 żył w Motiers-Travers w Kantonie Neufchatel, gdzie za pomocą lorda Keitha, Fry^ryk II pruski nadsyłał mu zręcznie zapomogę, gdy Rousseau żadnej łaski przyjmować nie chciał. Ksiądz w Motiers wszkże, bigot, podniecony może z Genewy i plotkami Levasseur’ki, podburzył przeciw niemu chłopów miejscowych. Wiec Rousseau uciec musiał na wyspę Piotrową w jeziorze Biel (dziś wyspa Rousseau’go) i tu oddał się studyjom botanicznym; ale już po dwóch miesiącach wygnano go z niej, po czem w Listopadzie 1765 udał się do Strasburga, a chociaż znalazł tu opiekuna w marszałku Contades i w mieszkańcach, którzy nacieszyć się nie mogli widowiskiem jego opery Devin du tńllage, jednakże namówiony przez Hume’go, który mu swobodę życia angielskiego w jasnych malował barwach, udał się przez Paryż, gdzie go publiczuość odwiedzając z podziwu mało nie udusiła, do Londynu i o 25 mil od tej stolicy najął sobie mieszkanie letnie. Ale me znalazłszy i tu pokoju, sądząc się nadto obrażonym przez Humego, nie przyjął ofiarowanej mu przez króla płacy rocznej, i umknął co tchu do Francyi, gdzie żył czas jakiś pod nazwiskiem Renou na zamku księcia Conti i w Bourgoin, zkąd wrócił r. 1770 do Paryża i tu dokończył zaczętych w Anglii Confessions (4 tomy, wyszły dopiero po jego śmierci). Dzieło to obok najwyborniejszych i najdrogocenniejszych ustępów jakie kiedykolwiek napisano, zawiera w sobie i wiele brzydkiego; pisane częstokroć