page0412

406 UCZNIOWIE SOKRATESA.

mem, czy można nabywać cnoty, przez wytrwale ćwiczenie; uczeń ten sam problem przez życie cale rozwijał*), dowodząc, że każdą cnotę przyswoić sobie można, jeżeli nie brak energii nale-żytćj, a prawdziwą mądrość, za przykładem mistrza, zasadzał na poznawaniu cnoty i zdążaniu do nićj. Kto jest cnotliwym, ten i prawdziwym był w oczach jego mędrcem, a kto na dobre został cnotliwym, nigdy nim być nie przestanie²). Kto ma cnotę, ma wszystko, bo szczęście posiada całkowite; cnota bowiem jest dobrem najwyższem³). Dobro uważał za jedno z pięknem, a niemoralność za jedno z brzydotą; dobro jest czemś, co przysługuje (or/.sTsy) ludzkić) naturze, gdy przeciwnie zło jest czemś dla nićj niewłaściwem i obcem (ęev.xóv, aXXĆTpiov).

Jeżeli w tych poglądach niejedna prawda pomieszana z fałszem, to sposób nabywania cnoty zawierał w sobie wielkie niebezpieczeństwo. Antystenes, jak często robią uczniowie, przesadzał mistrza w rzekomćj otwartości i nie oglądaniu się na opinię ludzką. Zdawało się jemu i następcom, że im bardzićj będą zrywali z wszelką tradycyą, tern gruntowniej naprawią społeczeństwo, a sobie zapewnią cnotę. Dlatego stawają w opozycyi otwartej do wszystkiego, co jest, a sam Antystenes głosił zasadę, że mędrca nie obowiązują prawa pozytywne, nadane przez państwo, lecz jako człowiek cnotliwy, żyje pod prawem natury, a tylko rozumu słucha. Prawa polityczne nic go nie obchodzą ⁴) A jak te, tak ani przepisy religii dla niego mocy nie mają. Lud ciemny wierz}" w wiele bogów, mędrzec światły tylko w jednego, bo tak mu rozum każe, ale tra-dycya religijna dla niego powagi żadnćj nie ma⁵). Mędrzec to wizerunek bogów i przyjaciel, który wszystko, czego chce, może mieć od nich ⁶). Bóstwo nie żąda ofiar, których nie potrzebuje, lecz cnoty⁷). Świątynia nie jest miejscem świętszem od innych⁸). Tego rodzaju zdania nie zdołały ukrócić zabobonu, a pod-

*) Diog. Laert. VI. 9. §. 104: trjv <x(Jtztjv <hó'axzijv eivcu, xu<9d ęrj<uv .4vtia0-źvrji iv ziii ’HęattXei.

*) Tamże.

^s) Diog. Laert. VI. I. §. 11: avr<xęxtj dk z>jv    nyoi; evócu/iovhxv.

*) Tamże §. 12.

⁵) Cic. de nat. deor, I. 13. §. 32.

^e) Diog. Laert. VI. 7. §. 51; ibid. §. 37.

⁷) Julian Imp. or. VI. p. 199. Diog. Laert. VI. 9. §. 105.

^s) Diog. Laert. VI. 2. §. 73.

http://rcin.org.pl