page0692

684

Rzymska historyja

dzono tryjumwirat na lat 5 i niezgoda znowu wynikła r. 36 między Antoniuszem a Oktawianem, była raz jeszcze uchylona, ponieważ pierwszy zajął się wyprawą przeciw Partom, która wszakże nie udała się, a drugi wojował z Sex-tusem Pompejuszem, który wziął się znowu do broni w r. 38. Pompejusza zwyciężył Agryppa, r. 36, pod Mile, a potem usunięty został i Lepid. Między Antonijuszem a Oktawijanem zapaliła się nareszcie otwarta wojna, kiedy pierwszy, w towarzystwie Kleopatry, królowej Egiptu, pokazał się z wojskiem w Grecyi r. 32 i przysłał szlachetnej żonie swojej Oktawii, siostrze Oktawiju-sza, list rozwedny. W bitwie morskiej pod Akcyum, dnia 2 Września 31 r., Oktawijusz otrzymał zwycięztw'0, dzięki wodzowi Agryppie; \ntonijusz i Kleopatra odebrali sobie życie, kiedy zwycięzca ścigał ich w Egipcie, zamienionym w prowincyję rzymską. Uporządkowawszy sprawy na Wschodzie, wrócił on r. 29 do Rzymu, gdzie podczas jego nieobecności, zarządzał sprawami Mecenas. Trzy tryjumfy i zamknięcie świątyni Janusa, oznaczyły zakończenie wojny.— Od tego czasu zaczyna się okres historyi rzymskiej, który zwykle nazywają okresem imperatorów. Dzieli się on pod w^rzględem urządzenia państwa, na dwa peryjody, który cha jgnice określają się zamianą państwa w mo-narchije. Pierwszym Imperatorem był Oktawijusz. albo nazywając go tytułem honorowym, August. Otrzymał on władzę nieograniczoną w takiem znaczeniu, w jakiem posiadał ją Cezar, to jest, jako imperator, jednoczył w sobie główną władzę wojskową i sądową, także pełnomocnictwo we wszystkich postanowieniach rządowych i w ogłaszaniu postanowień prawa (constifułiones); jednocześnie łączył w sobie władze dawnych najwyższych naczelników: konsulową, cenzorską, trybunat i prokonsularną, a także dostojeństwo wielkiego kapłana-: przytem poprzestał, uchylając przezornie tytuł dyktatora i króla (rex), na nazwisku princeps, r. 28 przed nar. Chr., które bardzo wyraźnie określało jego pierwszeństwo w senacie i także bardzo go podnosiło, jako pierwszego pośród obywateli, a to imię stało się właściwie nazwiskiem imperatorów' rzymskich. Ponieważ nie od razu zjednoczył wszelką władzę w swoje ręce, zdaw^rało się przeto, że jeszcze pozostał niejaki pozór dawanego porządku w pojedyńczych częściach. Wraz z nowemi imperatorskiemi urzędnikami, których wyznaczył do wykonywania swojej władzy w rozmaitych prefektach, zostawił magisłra-tus, który koniecznie miał być wybierany w komicyach, gdy Cezar miał udział przy ich wyborze; przytem podniósł senat pod względem zewnętrznym i blasku. Prowincyję zostające pod głów nem zwierzchnictw em principis, były więcej zabezpieczone od swawoli i chciw-ości namiestników; powstała różnica między skarbem cesarskim (ftsmis caesaris), a skarbem narodowym (aerariuin). Siłą zbrojną głównie zawiadywał princeps i zarządzał nią za pośrednictwem swoich legatów. Zresztą państwo rzymskie kosztowało pod Augustem długoletniego pokoju, co także nie mało było obowiązane Agryppie, który był wykonawcą woli i poradnikiem Augusta do 12 r. przed nar. Chr. Rzym w^re wszystkich częściach państwa był przyprowadzony do porządku, wymiar sprawiedliwości ulepszony, karność w^r wojsku przywrócona, dla zmniejszenia liczby rozwodów wydane praw-a (lex Julia i Papia Poppaea); Italia podzielona na 11 regiones: miasto Rzym, w którem zaprowadzone liczne postanowienia dla porządku i zachowania ogromnej, prawie niczem niewładającej ludności, świadczyło o zamiłowaniu sztuk pięknych i przepychu, oszczędnego, zresztą, imperatora, przy którym pod opieką Mecenasa i innych, literatura rzymska w ogulności znajdowała się w najbardziej kwitnącym stanie. W Gallii cyzalpińskiej, należącej teraz do Italii, w r. 25 przed nar. Chr. byli zwyciężeni Salassowie, a w Hiszpanii, od