page0711

703

Smak — Smalcius

nie uczuwane; przy smaku ściągającym występuje czysto zmysł dotyku, co jeszcze bardziej ma miejsce przy smaku chłodzącym, palącym, gryzącym; smak nudny, odrażający i t. p. wywołuje znowu pewien rodzaj zjawisk ruchu (np. wymioty}. Na podniebieniu miękkiem daje się łatwo uczuć smak słodki i gorzki, o czem przekonać się można zwilżając podniebienie, przy spokojnem utrzymywaniu języka, syrupem i tynkturą aloesu.

Smak, w Estetyce, także gustem, zwany, oznacza zdolność oceniania piękna i odróżniania go od szpetności. Przypuszcza się w takim razie, że oznaki piękna lub brzydoty przynależą w samej rzeczy przedmiotowi i nie są jedynie wypływem uczucia subjektywnego; zbyt często jednak przyjemne i przykre bierze się za piękne lub brzydkie, zkąd i pozorna owa sprzeczność, że z jednej strony mówimy, iż o gusta sprzeczać się nie można, z drugiej zaś strony, że usiłowano wyroki i wymagania dobrego smaku przedstawić w formie naukowej, a więc powszechnie uznawanej (ob. Estetyka).    F. H. L-

Sraala, wyraz arabski, oznaczający ekwipaż, orszak, namiot rodziny i służbę księcia czy naczelnika arabskiego, które towarzyszą mu w wyprawach wojennych.    F. FE L.

Smaland, największa prowincyja w Szwecyi południowej, dawniej pod tytułem ksieztwa należąca do państwa Gotlandzkiego, rozciąga się od Schonen i Bleckingen na północ aż do jeziora Wetter i do Gotlandyi wschodniej, a na wschód od Halland do morza Bałtyckiego, obejmuje teraźniejsze lany Jonko-ping, Wexio czyli Kronoberg i Kolmar, rozległe na blizko 600 mil kw. i y₂ milijona mieszkańców mające, jest w ogóle górzysta, mianowicie na północy, ma wielkie lasy, wiele łąk, jezior, błot i bagnisk, roli uprawnej posiada mało natomiast, chowa wiele bydła, obfituje w kopalnie żelaza i miedzi. Część północna obejmuje lan Jonkoping (205 mil kw., 165,000 mieszkańców}, z obfitującą w żelazo górą Taberg na 1000 stóp wysoką w południowej stronie jeziora Wetter, z mnóstwem pojedynczych domów wiejskich i innych budynków, które otoczone są polami, łąkami i zaroślami i przedstawiają całość niby płotem ogrodzoną. Stolica Jonkóping nad jeziorem Wetter o milę od góry Taberg, w zachwycającej okolicy leżąca, ale na wylewy narażona, jest regularnie zbudowana, mieszka w niej władza sądowa i naczelnik prowincyi, ma 5000 m. Południową część Smalandu stanowi lan Wexio czyli Kroneberg, (180 mil kwadratowych, 155,000 mieszkańców), jest ona górzysta, kamienista, pełna jezior, z których największe są: Bolmen, Mockeln, Assnen i Helga, posiada kulistą, na sześć mil widzialną górę Huns na stronie zachodniej, ma lasy dębowe, jodłowe i sosnowe. Główne jej miasto Wexió (mówi się Weszio), nad rzeką Helga, to jest nad jeziorem świętych, jest stolicą biskupa i naczelnika, liczy 2,000 mieszkańców, posiada sławne przez biskupa Tegnera bardzo protegowane gimnazyjum, i dawniej miało wielki, bogaty klasztor benedyktynów. Wschodni kraj nadbrzeżny stanowi lan Kalmar (215 mil kw. 200,000 mieszkańców), od zachodu i północy wysoki, lecz bez znacznych gór, spłaszcza się ku morzu Bałtyckiemu, ma stolicę w Kalmar. W dawnych czasach Smaland czyli Smanland (jak dotąd mówią mieszkańcy), znaczyło mały kraj. Zdaje się że prowincyja ta powstała z licznych kraików lub osobnych gmin.

Smalcius (Walenty), właściwie po niemiecku nazywa się Schmalz. Jeden z najcelniejszych pisarzy socynijańskich w Wielkopolsce. Urodził się w roku 1572 w Gotha, z ojca Mikołaja, dla tego pisał się czasem Teophilus StCO-laides. Zwiedzając różne akademije niemieckie, poznał się i zaprzyjaźnił w' Strasburgu z Jędrzejem Wojdowskim, za którego namow'ą w r. 1592 przy-