page0840

832

Salerno — saletra

osobliwie od strony morza wspaniałe ma gmachy. Ożywia je port, handel i jarmark doroczny. Z budynków najokazalszym jest tum czyli kościół katedralny, po zburzeniu w XI stuleciu przez Saracenów dawnego kościoła, pyszniej niż przedtem przez Roberta Guiskarda odbudowany; zawiera on nagrobek Grzegorza VII i grobowiec Jana de Procida. Miasto było czas jakiś w posiadaniu Pi-zańczyków i słynęła w^r Wiekach Średnich szkołą lekarską (Schola Salernitana), która założoną będąc w r. 1150, stała się wzorem dla wszystkich późniejszych szkół medycyny w Europie. Tu było ognisko praktycznej leczenia metody, a przep.sy jej dyjetetyczne rymami zwykle ogłaszane, rozpowszechniły się i uznane wszędzie znalazły. Uniwersytet zamknięto w r. 1817, a dziś miasto posiada jedynie liceum.

Saletra. Pod ogólną nazwą saletry znane są w technice różne sole kwasu azotnego czyli saletrzanego (ob. azoty, a mianowicie: saletra zwyczajna (potażowa), chilijska (sodowa), tak zwana murowa czyli wapienna, saletra barytowa i t. p. W ogóle sole tego kwasu zowią się saletranami\ gdy jednakże nazwa kwasu a następnie i soli formuje się od nazwiska pierwiastku, którym w tym przypadku jest azot, w słownictwie zatem ściśle naukowem sole te azotanami się zowią. Wszystkie te sole odznaczają się tern, że rzucone na rozżarzony węgiel, albo z proszkiem jego lub innemi ciałami palnemi zmieszane i zapalone, okazują mniej lub więcej żywe ognienie, niekiedy nawet gwałtowne i z wybuchem połączone, jak to właśnie ma miejsce w prochu strzelniczym (ob.); z tego powodu różne azotany mają zastosowanie w tak nazwanych fejerwerkach (ob.), do wyrabiania ogni kolorowych, których kolory zależą od natury tlenków zasadą tych soli będących. Pod nazwą saletry w pospolitej mowie i handlu rozumie się wyłącznie saletra potażowa czyli zwyczajna, będąca azotanem (saletranem) potażu KO, IV0₅. Jest to sól bezwodna, krystalizująca zwykle w słupy sześciokątne bezbarwne, w powietrzu trwałe; kryształy jej bowiem nie zawierając wody krystalizacyjnej, nie podlegają tak zwanemu wietrzeniu (ob.), czyli rozsypywaniu się w powietrzu, nie są także hygroskopowe nie rozpływają się zatem w skutek przyciągania wilgoci. Saletra jest nadzwyczaj łatwo rozpuszczalna w wodzie, na zimno bowiem potrzebuje około 3 części, na gorąco zaś mniej niż y₂ części wody do rozpuszczenia; smak ma słony, chłodzący, topi się dosyć łatwo, a przy silniejszem ogrzaniu wywięzuje tlen i dwutlenek azotu (ob. azot), pozostawiając azotan potażu KO, N0₃ (saletron), a w końcu potaż KO. W przyrodzie jest dosyć upowszechnioną, nie tylko bowiem jako sól już gotowa wykwita w wielu miej-scych na powierzchnią ziemi, skał i jaskiń, jak n. p. w Indyjach wschodnich, Ameryce, oraz wielu cieplejszych krajach Europy, mianowicie w Hiszpanii, Włoszech, we Francyi, Węgrzech, niektórych częściach Niemiec, na Ukrainie i t. d., lecz jeszcze ciągle się tworzyć może i tworzy wszędzie, gdzie materyje organiczne azot zawierające gniją w obecności materyj alkalicznych, i dla tego znajdujemy ją także na powierzchni murów, wystawionych na zetknięcie się z butwiejącemi ciałami azotowemi, albo z wyziewami amonjakalnemi (ob. amonjak). Rozkład materyi organicznych azot zawierających, przy współudziale zasad (potażu, sody, wapna, magnezyi), wilgoci i tlenu powietrza atmosferycznego, a szczególniej ozonu (ob.) inny niż zwykłe przybiera kierunek, i amonijak, który w czasie ich gnicia się tworzy, przez otlenienie zamienia się w kwas azotny, który z obecnemi zasadami się łączy, obecność ich zatem do tworzenia saletry jest rzeczą konieczną. Saletra zatem tworzy się i wykwita z rozmaitych skał dziurkowatych, szczegi lniej wapno zawierającycń, jak wa-