scandjvutmp17801

336

występki i cnoty, wszelkie nadzwyczajne do dobrego i do złego talenty. Takie to są obyczaje wielkich miast po całej kuli ziemskiej.

Chcąc więc poznać, zbadać obyczaje narodów, nie trzeba ich szukać ani w najwyższych ani tez w najniższych klassach ludu, albowiem gwałlowny, wymuszony bywa stan serca ludzi w tych położeniach, kiedy tymczasem naturalniejszy, wolniejszy, bywa bieg skłonności u średnich klass mieszkańców.

I tak wygórowana uprzejmość w cywilizacyi, na Południu, czyni charaktery fałszywemi, czołgającemi się, nikczemnemi, a przeciwnie najgrubsza dzikość w samćj znowu ma upodobanie srogości, w zwierzęcej nieuległości. Biedny zaś, nieszczęśliwy człowiek, zawsze wspiera i broni podobnego sobie, czyni to przez sympatyją i z potrzeby, kiedy bogaty, pełny zwykle zawiści dla jemu równych, dybie częstokroć na ich zgubę.

Ludy dzikie i hordy zimnych okolic rządzą się tylko zwyczajami; same zaś ludy ucywilizowane krajów’ umiarkowanych, ustauawiają prawa; albowiem ponieważ między niemi powstaje nierówność stanów', ponieważ zaczynają być między niemi znane imiona bogafych i ubogich, trzeba więc silniejszej nad zwyczaje zapory dla zapobieżenia tarciu się w państwie różnych stanów. Ludy zamieszkujące ostatnie krańce ziemi, mało doznając pomocy od macochy natury, zawsze pozostaną surowe, dzikie, gdyż żyją bezustannie w ucisku, w niedostatku pierwszych środków utrzymania życia.

Przebieżiny cały świat, a zobaczymy że wszędzie ostateczne klimaty upału i zimna utrzymują narody w stanie niezmiennego poniżenia i barbarzyństwa, kiedy przeciwnie pośrednie pasy ziemi pozwalają łatw o rozwijać się tak fizycznym jako i umysłowym zdolnościom człowieka. Tak więc nie przedarła się nigdy cywilizacyja do środka skwarnego pasa ziemi, ani znalazła przystępu do ziem przy-biegunowych: widzimy ją zaś panującą we wszystkich częściach umiarkowanych Europy, Azyi i Ameryki, jak również na pobrzeżach śródziemnego morza w Afryce. I tak widzieliśmy w umiarkowanćj Azyi Samarkandę i Bucharę czyli dawną Sogdyjanę, słynące niegdyś cywilizacyją; więcej znajdziemy jćj w pośród Persów, Chińczyków, Japonów, niż w najgorętszych i najzimniejszych okolicach tćj części świata; kwitnie ona dziś w Zjednoczonych Stanach Półno-