scandjvutmp1be01

406

jak w prawdziwym raju ziemskim, gdzieby się do woli tuczył. Z poznaniem przybyła na ten świat śmierć, skoro tylko człowiek skosztował owocu z drzewa wiadomości, mówi Stalli (1). Sławny ten 1 ekarz obwinia rozum ludzki ze jest grzechem pierworodnym, z którego pochodzą owe niemal wszystkie Iegije chorób dręczących nasz ród w stanie społeczeństwa żyjący; powiedział także J. J. Rousseau, że jeżeli natura przeznacza nas do zdrowego życia, tedy c złowiek myślący jest zepsutóm zwierzęciem.

Z tćm wszystkiem, ponieważ sławni ci autorowie nie wyłuszczy-li dokładnie przyczyn chorób koniecznie wynikających z naszego towarzyskiego życia, tego smutnego przywileju naszego teraźniejszego bytu, trzeba więc w^rejść w to ważne badanie patologiczne.

Jeżeli człowiek staje się tćm chorobliwszym, im bardziej jest ucywilizowany, tedy my sprzeciwiamy się naturze przez nasze zabiegi około udoskonalenia się. To uboczne pytanie wymaga objaśnienia, gdyż padałby tu zarzut na samego Twórcę natury, że nas uczynił zdrowemi ale głupiemi, lub oświeconemi ale chorobliwemu Za największą tylko cenę daje On nam najwyższy rozum, jak gdyby wynagrodzić nas chciał tym wielkim darem; a nareszcie On to zniewala nas do udoskonalonej lowarzyskości, potrzebnej do utrzymania się nadew szystko w naszych zimnych klimatach i On to karze nas potem najsprawiedliwlej.

Powinniśmy tu uznać wznioślejszy cel zamiarów natury, gdyż Opatrzność jej bez wątpienia, ma równą pieczę o wszystkich stworzeniach. Nie dla samego tylko rodzimy się własnego rodu, a tćm mnićj dla własnćj osoby; przeznaczeni jesteśmy dla wielkiego ogółu. Ponieważ zwierzęta i rośliny nic nie mogą począć przeciwko nam, kiedy tymczasem my zrobić możemy na ich zgubę wszystko, natura więc musiała położyć zaporę najpierwszemu stworzeniu, i przez nie samo umiarkow ać szerzenie się jego wielkićj potęgi.

Pićrwszym do tego celu środkiem jest głód; nieuchronne walki ludów w wojnach, morowe zarazy i tyfus wynikające ze zbytniego zagęszczenia się ludzi, są dalszemi pomocniczemi środkami na nas samych. Lubo pewno natura ustanawia dla nas potrzebę towarzy-

(1) Defre quentiu morborum in corpore humano prae brutu.