scandjvutmp8701

128

organizacyja materyi. A jeżeli użalamy się, ze człowiek równo jest także skłonny do złego jak do dobrego, tedy łatwobyśmy okazać mogli, że na tćm właśnie zależy jego wolny wybór, czyli zaleta jego rozsądku, że stąd nawet wypływa jego cnota. W istocie bowiem odejmijmy człowiekowi zdolność do złych czynów lub złych myśli, pewna, że w tedy nie będzie on szkodził ani sobie samemu, ani zwierzętom; z tćm wszystkiem już on nie będzie wolnym w swych czynach i postępkach , nie będzie już cnotliwym i straci prawo do zasługi i nagrody, choćby najlepićj postępował; wtedy właśnie zniży się do rzędu zwierząt, wszystko działać będzie machinalnie; będzie to zegar idący bez własnej woli, a przez to samo nie zasługujący ani na pochwałę ani na nagrodę, ani wart nagrody, ani godzien kary.

Przeciwnie,, jakże najwyższy Twórca natury, wspanialszym, szczodrzejszym się okazuje dla człowieka! Pokazuje On naszym oczom państwo świata: mówi do nas: „Istoto rozumna, wybieraj, jesteś wolna; poznaj dobre i złe. Bądź cnotliwą, abyś się zasłużyć mogła, abyś własnent usiłowaniem, pozyskać mogła, najszlachetniejsze palmy cnoty, i wieczne nagrody chwały.“

Niechżeby natura, jakby przez krzywdzącą nas nieufność z przyczyny naszych skłonności do złego była nam odjęła zdolność do złych myśli i uczynków, któż nie widzi, że zaraz i tent samem utracilibyśmy zdolność poznania dobrego? albowiem ponieważ dobre, równie jak złe, mogą być tylko poznane i oceuioue przez porównanie ich, gdyby jedno od drugiego było oddzieloue, nie byłoby sposobu ich wykrycia i poznania; ścieśniłyby się środki woli. A zatem między wolną wolą czynienia wszystkiego a zdolnością poznawania konieczny, nieodzowny zachodzi związek. Niewolnik skrępowany wolą pana (jak zwierzę instynktem), jest już tylko narzędziem, machiną dla każdego kto nią poruszać zechce; nie zasługuje on w niczem na karę, cokolwiekby zrobił, gdyż nic z własnćj woli nie czyni. Ale żeby człowiek był nieograniczonym panem swych czynów, i żeby mógł być odpowiedzialnym za swoję moralność, jego woluemu sądowi powinien towarzyszyć wolny wybór. Jest to zasiadający na swym trybunale sędzia, który słuchać powinien świadków obydwóch stron, aby mógł znaleść słuszne powody do dania wyroku.