0233

się na jesieni. Obserwując teraz zdarzenia na miejscu, widziałem bohaterskie poświęcenie jednostek, ale widziałem też całkowitą obojętność znacznej większości, której jedynym celem w razie niepowodzenia na froncie było wyjechać gdzieś dalej, w miejsca bezpieczne. Stosunkowo nierzadkie też były wypadki, że generałowie na stanowiskach bardzo wysokich popełniali nadużycia, za które dwóch czy nawet więcej rozstrzelano.

Stosunek wojska do ludności, czy to na froncie, czy poza linią frontu, był bezwzględny, tak jak w kraju zawojowanym. Bez potrzeby niszczono gospodarstwa, odbierając wszystko, co nie zostało ukryte. Znęcano się nad ludnością.

Polska Dywizja Syberyjska stacjonowała w bogatej okolicy miasta Nowonikołajewska²³. Jak wiadomo, składała się w większości z byłych jeńców armii austriackiej. Było błędem ze strony dowódców, że dopuścili do tego, iż oddziały stały się tak ciężkie dla ludności, że znienawidzono imię Polaka i niedługo potem, podczas odwrotu wybijano je bez litości.

Stawało się jasne, że nie pomoże duża ilość dobrego nowoczesnego ekwipunku wojskowego. Nie umiano wytworzyć właściwej i dobrej atmosfery moralnej tak na froncie, jak również na tyłach. Klęska białych, a zwycięstwo czerwonych były nieuniknione.

Rozpoczęła się generalna ewakuacja Omska. Zbliżał się czas rozwiązania u żony i nie mogłem się zdecydować, jak najlepiej postąpić.

Miałem dostatecznie dobre informacje o sytuacji na froncie. Wiedziałem, jakie jest usposobienie na tyłach nie tylko w Omsku, ale i we Władywostoku. Przypominając sobie doświadczenia z końcowego okresu wojny światowej i robiąc porównania, przyszedłem do przekonania, że wojska białe zostaną rozbite, a w takim razie nie ma żadnego sensu, żebyśmy wyjeżdżali na wschód. W każdym razie żona i córka zrobiłyby najlepiej, gdyby zostały na miejscu, gdzie mieliśmy teraz bardzo wygodne mieszkanie, które dzieliliśmy z państwem Des-selami, Niemcami nadbałtyckimi. Państwo Desselowie pracowali w Amerykańskim Czerwonym Krzyżu i oboje zdecydowali się pozostać w Omsku. Wychodziliśmy z założenia, że przecie ²³ Nowonikołajewsk — nazwa Nowosybirska do 1924 r.

16 — Z floty carskiej... 225