246

246 Epoka osmańska

Na południe od Egiptu władza osmańska miała charakter ograniczony: sięgała w górę doliny Nilu aż do trzeciej Katarakty, nad Morzem Czerwonym zaś stacjonowały garnizony w Sawakinie i w Masawie, podległe namiestnikowi w Dżuddzie. Poza nimi znajdował się stosunkowo potężny i stabilny sułtanat Fundżu założony na obszarze między Nilem Białym a Błękitnym, gdzie dominowały tereny uprawne zamieszkałe przez ludność osiadłą. Przetrwał on ponad trzy wieki: od początków wieku XVI po rok 1821.

Za zachodnimi granicami imperium, na dalekim zachodzie Maghrebu znajdowało się innego typu państwo: starodawne imperium marokańskie. Osmańskie operacje morskie nie wykraczały poza Morze Śródziemne i nie obejmowały wód Atlantyku; władze osmańskie nie usadowiły się na wybrzeżach Maroka ani nie narzuciły swojej zwierzchności w górach i płaskowyżach Rifu i Atlasu. Tutaj lokalne władze, niektóre dysponujące sankcją religijną, panowały niezależnie. W pewnych warunkach skupienie się lokalnych sił wokół przywództwa dysponującego sankcją religijną mogło prowadzić do powstania większych jednostek politycznych. W XV wieku pojawił się nowy czynnik, który zmienił charakter takich ruchów: istniała groźba, że chrześcijańska rekonkwista Hiszpanii i Portugalii przeniknie do Maroka. W wyniku rekonkwisty nastąpiła również imigracja muzułmanów z Andaluzji do miast marokańskich. W związku z tym każdy, kto chciał bronić kraju przed nowymi krzyżowcami mógł liczyć na poparcie. Odtąd tego typu ruchy zyskiwały prawomocność, wpisywały się bowiem w centralne dziedzictwo duchowego świata islamu. W1510 roku pewna rodzina przyznająca się do pochodzenia od Proroka, a mianowicie rodzina sadyckich szarifów, zdołała założyć państwo na południe od Susu, objąć kontrolą miasto targowe Marrakusz, a potem ruszyć na północ, Sadyci stworzyli system władzy, dzięki któremu podporządkowali sobie większość kraju, choć w ograniczonym zakresie. Dwór i administracja centralna zwana machzanem w pewnej mierze opierały się na wzorach osmańskich. Sułtan mógł polegać na dwóch typach wojsk: na swojej osobistej armii czarnych żołnierzy, wywodzących się z grona posiadających status niewolników mieszkańców południowych oaz i doliny rzeki Senegal oraz na pewnych arabskich ugrupowaniach z równin: na dżajszu, czyli plemionach „wojskowych”, które wyłączano z opodatkowania pod warunkiem, że same pobierały podatki i utrzymywały porządek na prowincji, a od czasu do czasu również w miastach. Był to okres rosnącego dobrobytu - handlowe miasta na północy, porty atlantyckie oraz położone wewnątrz kraju miasta takie jak Fez i Tituwan (Tetuan) ożyły, co częściowo wiązało się z przybyciem An-daluzyjczyków, którzy przynieśli ze sobą umiejętności rzemieślnicze i kontakty z innymi częściami świata śródziemnomorskiego. Po pewnym czasie, w połowie XVI wieku, kiedy to Hiszpania, Portugalia i Osmanowie walczyli o kontrolę nad tym krajem, Sadytom udało się utrzymać pewną niezależność, a nawet rozszerzyć panowanie na południe. Ze swojej fortecy w Marrakuszu sułtanowie