373

Zmieniające się społeczeństwa (łata czterdzieste i pięćdziesiąte) 375

naftowa ze Bliskiego Wschodu miała odgrywać jeszcze ważniejszą rolę: w 1960 roku szacowano, że jej rezerwy stanowią jakieś 60 procent światowych zasobów.

Koncesje na poszukiwanie, wydobywanie i eksportowanie ropy znajdowały się w rękach kompanii zachodnich, w większości kontrolowanych przez niewielką liczbę wielkich towarzystw naftowych, które dysponowały monopolem w całym tym przemyśle. W Iraku wydobycie znajdowało się w rękach kompanii brytyjsko-francusko-holendersko-amerykańskiej, w Arabii Saudyjskiej -w rękach Amerykanów, w Kuwejcie - Brytyjczyków i Amerykanów, w Libii -należało do wielkiej liczby kompanii, w Algierii zaś do kompanii francuskiej, w którą zaangażowane byty fundusze rządowe. W większości jednak wypadków kapitał pochodził od zachodnich inwestorów prywatnych; był to w tym okresie najważniejszy typ zachodnich inwestycji prywatnych w krajach arabskich. Również rozwinięte technologie pochodziły od Europejczyków i Amerykanów. Ropę eksportowano głównie na Zachód. Oprócz ropy naftowej kraje te dostarczały większą część niższej sity roboczej - wykwalifikowanej i niewykwalifikowanej - ale byty to ograniczone ilości, ponieważ wydobywanie i przeróbka ropy nie wymagały wielu robotników.

W początkach lat sześćdziesiątych sytuacja zaczęła ulegać zmianie. Coraz więcej miejscowej ludności zatrudniano na stanowiskach wymagających wysokich kwalifikacji i chociaż liczba wszystkich zatrudnionych nie była wielka, to jednak z wykształceniem technicznym przechodziły do innych sektorów gospodarki. Jeszcze istotniejsze byty zmiany w podziale dochodów między kompaniami a krajami, w których one działały. W 1948 roku 65 procent dochodów brutto przemysłu naftowego przejmowały kompanie; udział krajów gospodarzy ograniczał się do niewielkiego procentu ceny określonej przez kompanie. Od 1950 roku naciski państw producenckich doprowadziły do zmian w umowach i w końcu udziały sięgnęły 50 procent dochodów netto kompanii. W 1960 roku główne kraje producenckie (nie tylko na Bliskim Wschodzie) stworzyły Organizację Krajów Eksporterów Ropy Naftowej (OPEC, Organization of Petroleum Exporting Countries), zrzeszenie, którego celem było utworzenie wspólnego frontu w negocjacjach z wielkimi kompaniami naftowymi, które ściśle ze sobą współpracowały. Otwarła się więc droga dla nowego procesu, który skończyłby się przejęciem przez państwa funkcji kompanii przynajmniej w zakresie produkcji.

Zyski z rozwoju: kupcy i właściciele ziemscy

Wraz z nadejściem niepodległości lokalni kupcy i właściciele ziemscy mogli przejmować znaczną część dochodów z rozwoju gospodarczego. Kupcy byli w stanie wykorzystywać swoje dojścia do niezależnych rządów i mieć większy