Image (62)

516

PAUL TAYLOR, DEVON CURTIS

wość, rozwój i równość, związane są z pokojem w wymiarze globalnym, [sinienie bardziej zintegrowanego kontekstu globalnego oznacza, że ekonomiczne i społeczne problemy występujące w jednej części świata mogą oddziaływać na inne regiony.

Od czasu powołania ONZ znacznie wzrosła liczba instytucji zajmujących się w ramach systemu Narodów Zjednoczonych kwestiami ekonomicznymi i społecznymi. Mimo to główni płatnicy do budżetu ONZ przekazywali coraz mniej środków dla instytucji ekonomicznych i społecznych, w większości znacznie poniżej obiecanych w planie Dekady Rozwoju ONZ 0,7% PKB. W połowie lat 90. doszło do paraliżującego kryzysu finansowego regularnego budżetu ONZ oraz budżetu na operacje utrzymywania pokoju. Kryzys udało się złagodzić, kiedy pod pewnymi warunkami Stany Zjednoczone zgodziły się uregulować swoje zobowiązania wobec budżetu ONZ i kiedy kraj ten w grudniu 2002 roku zaczął ponownie wpłacać pełną składkę.

Paradoksalnie, mimo braku środków finansowych, zaszły obiecujące zmiany w ekonomicznych i społecznych instytucjach ONZ, a działania w tym zakresie były w większości pozytywne. Gdy idzie o podstawowe problemy ekonomiczne i społeczne, takie jttk odbudowa państw upadłych (failedStates), wspieranie demokratyzacji, upowszechnił) nic rozwoju, zwalczanie HIV/AIDS, biedy i chorób, ONZ zyskała odpowiednie umiejętności i środki. Te umiejętności uczyniły ONZ nieodzownym aktorem.

Kod/iiui ekonomicznych i społecznych instytucji ONZ zawsze stanowiła system policentryczny. W całej historii Organizacji nie istniała organizacja czy agenda zdolno do zdefiniowania spójnego, całościowego planu lub taka, która zajęłaby się koordynowaniem i zarządzaniem szerokim zakresem działań ekonomicznych i społecznych podejmowanych w ramach Narodów Zjednoczonych. Agencje wyspecjalizowane, takie juk Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) czy Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) pozostawały z zasady niezależne od siebie i od ONZ, zobowiązane były jedynie przedstawiać raporty Radzie Gospodarczej i Społecznej (ECOSOC). Nie istniała żadna instytucja centralna sprawująca nad nimi nadzór. Administracyjny Komitet Koordynacyjny (Administrative Committee on Coordination, AAC), który obecnie zmienił nazwę na Główna Rada Wykonawcza ds. Koordynacji Systemu Narodów Zjednoczonych (United Nations System Chief Executives Board for Coordination, CEB), został powołany w 1946 roku na wniosek ECOSOC. W założeniach miał działać jako główny mechanizm koordynujący. Jego misja jednak nie powiodła się. Jego członkowie - szefowie agencji wyspecjalizowanych - wykorzystywali AAC raczej do obrony swoich dziedzin, niż w celu uzyskiwania porozumienia w zakresie spraw dotyczących zarządzania i koordynacji.

W ciągu minionych dekad pojawiały się liczne nowe kwestie, którymi miała się zajmować wspólnota międzynarodowa i które znajdowały odbicie w organizacjach ekonomicznych i społecznych. Zwołano kilka światowych konferencji w celu przedyskutowania palących problemów, takich jak kwestie związane ze stanem środowiska naturalnego na konferencji w Rio de Janeiro (1992) i z prawami człowieka na konferencji w Wiedniu () 993), a także problemów demograficznych na konferencji w Kairze (1994) czy kwestii praw kobiet w Pekinie (1995). Następne konferencje na te same tematy miały się odbywać po 10 latach w celu przeglądu postępów. Konferencje te dawały początek działaniu Komisji (omówione niżej), powoływanych w celu realizowania poszczególnych programów. Konferencje takie były dowodem na rosnące poczucie współzależności świata i globalizacji ludzkich obaw. Rozbudzały one ponowne zainteresowanie przekładaniem ogólnych wniosków na bardziej szczegółowe programy (zob, ramka 18.7).

Organizacja Narodów Zjednoczonych 517

Ramka 18.7 Konferencja Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju: Szczyt Ziemi

Konferencja Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (Szczyt Ziemi) zorganizowana w 1992 roku w Rio de Janeiro była bezprecedensowa zarówno pod względem rozmiaru, jak i zakresu poruszanych spraw. Przedstawiciele 172 krajów, w tym 108 głów państw, i 2,4 tys. przedstawicieli organizacji pozarządowych zgromadziło się, by poszukiwać sposobów osiągnięcia zrównoważonego rozwoju (sustainable development).

Szczyt Ziemi w Rio został zwołany 20 lat po pierwszej Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Środowiska Człowieka w Sztokholmie. Konferencja z 1972 roku zainspirowała utworzenie ministerstw ochrony środowiska na całym świecie i powołania Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP).

Głównym tematem Szczytu Ziemi w Rio była potrzeba zrównoważonego rozwoju, opartego na szerokiej bazie i ekologicznego w charakterze. W wyniku Szczytu z udziałem 108 głów państw i szefów rządów przyjęto trzy główne porozumienia dotyczące rozwoju. Obejmowały one: deklarację z Rio na temat ochrony środowiska i rozwoju (zestaw zasad określających prawa i obowiązki państw), Oświadczenie dotyczące Zasad Leśnych i Agendę 21 (całościowy program działań mających na celu osiągnięcie zrównoważonego rozwoju w skali globalnej). Dodatkowo podpisano konwencję ramową na temat zmian klimatycznych Narodów Zjednoczonych i konwencję o różnorodności biologicznej.

Po Szczycie Ziemi utworzono Komisję Zrównoważonego Rozwoju Narodów Zjednoczonych w celu zapewnienia kontynuacji działań i przygotowywania raportów na temat wprowadzania w życia podjętych postanowień na szczeblu lokalnym, narodowym, regionalnym i międzynarodowym, Po b la tach, w 1997 roku w Nowym Jorku zorganizowano przegląd osiągnięć, a po 10 latach, w roku 2002 w Johannesburgu - Światowy Szczyt Zrównoważonego Rozwoju. Szczyt w Johannaiburgu nie miał na celu renegocjacji Agendy 21, lecz wypełnienie pewnych luk, które mogły hamować Je] palną realizację.

Kluczowe tezy

V:' • Znacznie wzrosła liczba instytucji w ramach systemu Organizacji Narodów Zjednoczonych zajmujących się kwestiami ekonomicznymi i społecznymi. W następstwie światowych konferencji powołano kilka programów i funduszy.

•    Wiele problemów nastręcza koordynacja między różnymi organizacjami ekonomicznymi i społecznymi.

•    Mimo braku środków finansowych i problemów z koordynacją działań, ONZ dokonała znaczących postępów w zasadniczych obszarach ekonomicznych i społecznych.

Reforma ekonomicznych i społecznych zadań ONZ

Od połowy do końca lat 90. reforma porozumień ekonomicznych i społecznych odbywała się na dwóch poziomach. Pierwszy obejmował reformy dotyczące działań na poziomie państw (poziom operacyjny), drugi dotyczył reform na poziomie ogólnym czy też centralnym, zwłaszcza z uwzględnieniem roli Rady Gospodarczej i Społecznej (ECOSOC),