Top 003

W starszych epokach Grecy chowali zmarłych w sarkofagach bez większego wyposażenia, w okresie hellenistycznym dla swych władców wznosili 'natomiast monumentalne mauzolea ozdabiane marmurowymi rzeźbami* Ich nazwa pochodzi od imienia Mauzolosa, władcy Karli (377 - 353 r. p.n.e.), który kazał sobie wybudować w Halikarnasie wspaniały grobowiec, ukończony przez jego tonę, Artemizję.

Grecy stworzyli, jak powiedziano, instytucje muzealne przede wszystkim w formie publicznych mnakotek, o których mamy niestety tylko skąpe wzmianki źródłowe. Najsławniejsza z pinakotek (ii, IJ mieściła się w północno-zachodnim skrzydle Propylejów na Akropolis w Atenach — była to budowla dorycka wzniesiona z marmuru pentelickiego na podmurowaniu z błękitnego marmuru pochodzącego z Heusis* Wnętrze pinakoteki składało się z prostokątnej sali (10,76 m X &_r96 m) zaopatrzonej w dwa otwory okienne po obu stronach wejścia oraz % poprzedzającego ją przed-sionką z kolumnadą pomiędzy antami. Znajdowały się tam dzieła malarzy greckich, m.irt. Polignota (V w* p.n.e.}, prawdopodobnie zarówno freski, jak i malowidła wykonane na płytach drewnianych, gipsowych i marmurowych. Zwięzłe skomentował je Potemon (na przełomie IEPi II w. p.n*e.}, a potem Pauzaniasz (w II w.), Galerie obrazów posiadali również władcy hellenistyczni, jak np. Attalos II w Per-gamonie. Geograf grecki Strabo fur. ok, 58 r, p.n*e,) wymienia dwie pinakoteki na wyspie Samos, *z których jedna mieściła się w Hera-jonie.

Formą protomuzealną była grecka instytucja skarbców narodowych (th&sauroi) instalowanych. w okręgach świątynnych, zwłaszcza w Efezie, Delfach fil. 2_r 3) i Olimpii. Przykładem może być sławny Skarbiec AteAczyków w okręgu świątynnym Apollina w Delfach (odkopany w latach 1893- 1394) — budowla do-rycka typu tempZuzri in dnfis, na tarasie której zgromadzone zostały trofea zdobyte ńa Persach w bitwie pod Maratonem {w 490 r, p.n.e.}. Postąpiono tu więc podobnie jak przedtem w Asyrii i Babilonie, konstruując swoiste muzeum trofeów* Część wotów z tego samego zwycięstwa złożono również w świątyni Zeusa w Olimpii, gdzie odnaleziono (już po n wojnie światowej) greckie zbroje i hełmy, w tym leż hełm samego Milcjadesa, a także złocony szak perski. Wota trzymano niekiedy w kó-ach podziemnych, ale częściej, wraz z da-i od obcych monarchów, wystawiano w świątyniach na widok publiczny* Sama zresztą świątynia grecka, będąc wspaniałym zespołem architektoniczno-rzeżbiarskira, służyła nie tylko kułtowir skłaniała też do oglądania, podziwiania i komentowania. Dzieła wielkich rzeźbiarzy rozpatrywane były często z punktu widzenia estetycznego. Ta właśnie świecka, strona świątyń, stanowiąca swoisty paradoks, utrzyma się w okresach późniejszych, nie tylko w renesansie, ale także w średniowieczu europejskim. Kościół stanie się guasi-muzeum, mimo protestów kapłanów i ortodoksów, mimo ruchów ikonoklastycznych. Przestrzenią ekspozycyjną dla dzieł sztuki były również rynki —' agory miast greckich i budynki publiczne, portyki, bramy, teatry, odeony, nirafea, termy, stadiony i hipodromy* Wszędzie tam, gdzie zbierali się ludzie, towarzyszyła im sztuka. U autorów greckich znajdujemy mnóstwo przykładów świadomego publicznego eksponowania posągów i obrazów, w którym łatwo dopatrzeć się działania „przedmuzealnego". W świątyniach starano się niekiedy lokować dzieła wyjątkowe, jedyne w swoim rodzaju, sensacyjne, prawdziwe cuda świata.

Połączenie kultury Grecji z kulturą Wschodu, jakie dokonało się za sprawą Aleksandra Wielkiego, i zarazem niebywała akumulacja bogactw w rękach władców hellenistycznych, w Aleksandrii, Antiochii, Pergamonie, na Rodos oraz w innych metropoliach ówczesnego świata, sprzyjały tendencjom do ostentacji sztuki i rozmiłowaniu w dziełach nadzwyczajnych. Tworzono w tych miastach pinakoteki, gliptoteki i biblioteki, zakładano też instytucje naukowe określone jako akademia, liceum, ateneum lub muzeum (np. wyżej opisane Muzeum Ptolemeuszów w Aleksandrii)* Układano listy ,.siedmiu cudów świata", godnych obejrzenia i wartych podróży, Najstarszy, a zarazem najpopularniejszy katalog tych dzieł, zachowany w pismach Kallimachosa z Kyrene (ok. 310-240 r* p.n.e.), wymieniał piramidę Cheopsa w Egipcie, wiszące ogrody w Babilonie (tzw* ogrody Semiramidy), chryzelefanty-nowy posąg Zeusa Olimpijskiego dłuta Fidia-sza, świątynię Artemidy w Efezie, tżw. Kolosa Rodyjskiego, Mauzoleum w Halikarnasie i latarnię morską na wyspie Faros koło Aleksandrii.

Właśnie w okresie hellenistycznym wytworzyła się silniejsza niż kiedykolwiek przedtem postawa historyczna, zamiłowanie do „antyku", a jednocześnie uznanie dla sztuki świeckiej* Attalos I zbierał posągi i obrazy dla akropolis pergameAskiej, jego zaś następcy, m.in, Eume-nes II, zamawiali kopie tych dzieł sztuki, któ-

15